چکیده:
هدف:با توجه به اعتقاد خواجه نصیر به تباین کامل نفس و بدن و عرضی دانستن رابطۀ بین این دو، تبیین رابطۀ نفس و بدن و بررسی تأثیر دیدگاه علمالنفسی خواجه نصیرالدین طوسی بر دیدگاه اخلاقی وی شایان توجه است. روش: روش تحقیق در این مقاله، توصیفی- تحلیلی است. یافتهها: خواجه به تأثیر دوسویۀ بدن و قوای فیزیکی در کسب ملکات اخلاقی و نیز تأثیر کسب ملکات نفسانی بر بدن و کنترل قوای بدنی اعتقاد دارد. تأثیرگذاری نفس بر بدن از طریق روح بخاری است. روح بخاری از ترکیب اخلاط اربعه در بدن پدید میآید و سرچشمۀ نفس بهیمی و سبعی است. او قائل به دو نوع خلق یا ملکه(طبیعی و اکتسابی) در افراد است و معتقد است ترکیب اخلاط اربعه سبب تعین نوعی خلق طبعی در روح بخاری است که زمینۀ کسب ملکات خلق اکتسابی است. نتیجهگیری: برای تربیت اخلاقی فرد، در مرحلۀ اول، کنترل خلق طبعی از طریق اعتدال مزاج و اخلاط اربعه مهم است. در مرحلۀ دوم باید نفس ناطقه، تفکر در شناخت مقصد و توجه به اهمیت تربیت اخلاقی نماید؛ زیرا فعلیت نفس به آن چیزی است که به سوی آن توجه کرده است. مرحلۀ سوم، به کارگیری ارادۀ نفسانی در تدبیر و کنترل قواست که با تصور و تصدق به فایده و ایجاد شوق مؤکد و با تسلط قوۀ نفس ناطقه بر قوای فیزیکی حاصل میشود. مرحلۀ چهارم، تکرار و تمرین در کسب ملکات فاضله و ترک رذایل است.
Objectives:Studying Nasir al-Din Al-Tusi's point of view about the relationship between soul and body and its influence on ethical training of human is important because he believes that soul and body are contrasted، and the relation between the soul and body is accidental; not substantial.
Method: Here in this research paper the authors studied the subject upon a descriptive and analytic method.
Results: Nassir al-Din Al-Tusi admits that there is some reciprocating influence of the body on resaving ethical virtues and of the soul on controlling body's faculties. He believes that the influence of soul on body happens through something named "Rohe Bokhari". "Rohe Bokhari" comes from a mixture of four-fold humours in the body. This mixture is the main Source of animalism and truculence of human. He believes that there are two kinds of virtues; one is natural and the other is adventitious. He acknowledges that the manner in which the four humors come to be mixture identifies the kind of virtues within "Rohe Bokhari" through which the basis of obtaining virtues would be prepared.
Conclusion: It should be noted that there are several stages for ethical training of human. In the first stage the control on natural morality would be obtained through temperance of the temperament the four humors. In the second stage the soul must pay attention to the purpose and significance of the ethical training. Because the soul would be actualized through whatever it pays attention to. The third stage is the application of the will to control body's faculties. It would be obtained through imagination، recognizing the benefits، creating a strong passion، and the control of soul on the body's faculties. The Fourth stage is the repetition and practice in the acquisition of virtues and vices leave.
خلاصه ماشینی:
نوع نگرش خواجه طوسی به حقیقت نفس و ویژگیهای قوای آن، در ترسیم رابطه و تأثیر آن بر بدن و چگونگی کسب ملکات و هیئات اخلاقی تأثیرگذار است.
خواجه طوسی بیان میکند: «نفس انسان جوهری بسیط است که از شأن اوست؛ ادراک معقولات به ذات خویش، تصرف و تدبیر بدن میکند توسط قوا و آلات؛ نفس جوهری است که نه جسم است و نه جسمانی و نه محسوس به یکی از حواس».
(ابن سینا، 1388: 110-108) خواجه از این بیان که «نفس تصور معنی واحد میکند»، نتیجه میگیرد که نفس بسیط است و قابل تجزیه نیست.
(همان: 25-24) در این دلیل آخر، خواجه بیان میدارد که ادراک محسوسات به حواس و تشخیص درستی و نادرستی احساس و تحریک عضلات و اعصاب، همۀ اینها کار نفس است.
طبق مبانی مذکور خواجه به این نتیجه میرسد که نفس ناطقه به دلیل مجرد بودن تنها دارای یک قوه است و آن قوۀ عاقله است.
بنابر این، رابطۀ نفس و بدن از نظر خواجه چنین بیان میشود: «نفس جوهری است قائم به ذات و جدا از ماده و جسم که به بدن تعلق تدبیری دارد و آن را مورد تصرف و استعمال قرار میدهد؛ همان طور که صنعتکار، ابزارش را مورد تصرف قرار میدهد.
با توجه به دیدگاه خواجه مبنی بر اینکه تنها قوۀ نفس، قوۀ عاقله است و اینکه قوای شهویه و غضبیه قوای منطبع در بدن میباشند، وی رابطۀ نفس با این قوای بدنی را به واسطۀ عنصری به نام روح بخاری توصیف میکند.