چکیده:
فخر رازی، متکلم و مفسر شهیر اهل سنت، نویسنده ای پرتالیف و توانا در تحلیل مباحث کلامی است. همین امر یکی از دلایل صعوبت فهم نظر نهایی وی در برخی مسائل است و دیدگاه او در برخی مسائل متزلزل و مبهم به نظر می رسد که از آن جمله می توان به مسئله «مصداق شناسی معصوم» اشاره نمود. رازی همانند بسیاری از متکلمان مسلمان، وجود معصوم را جهت حفظ شریعت از تغییر و تحریف ضروری می داند. وی در کتاب المطالب العالیه در مسئله نبوت، دیدگاه اهل تشیع را در باب عصمت ائمه به صراحت حق می داند که مغایر با دیدگاه او در برخی دیگر از آثارش می باشد. در این پژوهش ضمن تحلیل دوگانگی دیدگاه وی در باب «مصداق شناسی معصوم»، مدعای برخی پژوهشگران در باب آثار و اندیشه های فخر درباره مسئله یادشده نیز نقد شده است. قدر مسلم آن است که وی اصل وجود «معصوم» را پس از پیامبر اسلام ضروری می داند و مصداق آن را در مواردی «اجماع» و در مواردی «شخص کامل» معرفی کرده، ائمه شیعه ازجمله صاحب الزمان (ع) را از مصادیق شخص کامل و معصوم می شمارد.
The renowned Sunni theologian and commentator، Fakhr Razi، is a capable writer who has written many books about analyzing the theologian discussions. This reason is one of the causes of difficulty in understanding his final viewpoint in some problems and in some issues، his viewpoint seems to be unstable and vague among which one can refer to the issue ofknowing objective innocents. For Razi، like many other Muslim theologians، presence of the innocents is necessary for keeping Sharia safe from change and deviation. In the book Al - Mataleb Al - Aliyeh about prophecy، he sees Shias viewpoint on infallibility of the Imams as the explicit right and this is in contradiction with his viewpoint in his other works. In addition to analyzing duality of his viewpoint about knowing objective innocents، the claims of some other scholars about Fakhrs works and thoughts regarding the mentioned problem have been criticized. It is obvious that the principle of existence of innocent imams after Prophet Mohammad is known to be necessary for him and its evidence in some cases has been introduced asunion and in some others as perfect persons and he considers the Shiite Imams such as Imam Mahdi as examples of perfect and innocent individuals.
خلاصه ماشینی:
"برای اثبات مدعای فوق و نقد داوری زرکان در مسئله مذکور، به ذکر دو اظهارنظر نسبتا متفاوت فخر رازی در مسئله مذکور میپردازیم تا مشخص گردد که اولا، وی در مقام «مصداقشناسی معصوم» بیان دوگانهای دارد؛ از یکطرف فقط پیامبران را از هرگونه گناه و تخلف عمدی به دور میداند (رازی، 1355 ق: 35 ـ 28) و میگوید ممکن است به نحو سهوی دچار لغزش بشوند (بنگرید به: همو، 1353 ق: 2 / 126 ـ 117؛ همو، 1341: 47 ـ 46) و از طرف دیگر، در برخی آثارش غیر از پیامبران، عصمت افراد دیگری را نیز تایید میکند.
شاید ـ با نگاه خوشبینانه ـ یکی از دلایل این امر، تشابه دیدگاههای شیعه به معتزله در برخی مبانی و مباحث کلامی باشد که وی طرح دیدگاه تشیع را بهطور جداگانه ضروری ندانسته است؛ ولی بدیهی است که اخلاق پژوهش ایجاب میکند به دلیل استقلال فکری و مذهبی اهل تشیع، تشابه و تأثیرپذیری رازی از عقاید شیعی نیز مورد توجه قرار گیرد؛ همچنانکه ایشان در مسئله مذکور که سخن رازی به موضع اهل تشیع نزدیک میگردد، واکنش نشان میدهد.
هرچند این تقسیمبندی از جانب پژوهشگران آثار و احوال وی محل تردید بوده است، (Shihadeh, 2006: 14 - 15) بر فرض صحت مدعای زرکان و براساس اینکه آثار مراحل آخر زندگی رازی را که در واقع نماد دوران بلوغ فکری و پختگی کلام اوست، ملاک قرار دهیم، کتاب المطالب العالیة که در آن بهوضوح تمام، عصمت ائمه شیعه و غیبت صاحبالزمان× پذیرفته شده است، ازجمله تألیفات مراحل اخیر حیات علمی رازی است و به گفته زرکان، جامع افکار فلسفی و کلامی اوست و بیشتر رنگوبوی افلاطونی و اشراقی دارد تا رنگوبوی ارسطویی و مشائی."