چکیده:
در این مقاله سعی شدهاست پس از معرفی اجمالی سنایی و اثر مهمش حدیقه ویژگیهای سبک
خاص آن کتاب تحت عنوان: عوامل زبانی، عوامل فکری و عوامل ادبی مورد بحث قرار گیرد.
در بخش عوامل زبانی تأثیر خصوصیات سبک خراسانی و نشانههای تازگی سخن او نسبت به
گذشته پیگیری شدهاست و در بخش عوامل فکری ویژگیهایی مورد تأمل و بررسی واقع شده که
بر اثر تحول روحی سنایی و گرایش او به مسائل عرفانی، فلسفی، کلامی، علوم قرآنی و
...، اثرش را تحت تأثیر قرار دادهاست. در بخش عوامل ادبی اشعار حدیقه از جهت
برخورداری از صنایع و بدایع ادبی چون جناس، تشبیه، کنایه،... و کیفیت کاربرد آنها،
مورد ارزیابی قرار گرفته است. در پایان، این نتیجه حاصل شدهاست که: سبک خاص حدیقه
سنایی از برآیند ویژگیهای عوامل فوق و نحوه ترکیب آنها شکل میگیرد و عوامل زبانی
در این ترکیب نقش عمده دارد.
خلاصه ماشینی:
"«برگ بیبرگی نداری لاف درویشی مزن رخ چو عیاران نداری جان چو نامردان مکن»87 «خنده گریند همــی لافزنــان بـر در تــو گــریه خنـدنـد همـی سـوخـتگـان در بر تو»88 و در حدیقه نیز فراوان است: «در بهشــت فلک همه خامان در بــهــشـت تــو دوزخ آشــامــان»89 «خنــده گرینـد عـاشقان از تـو گـــریه خــنـدنــد عــارفــان از تـــو»90 «دور و نزدیـــک بـیمـن و بامن سطــح آب اســت حافــظ روغــــن»91 «ماهــی تشنه کو فلک سپـرد خـــود همــه آب روی مــرد خـــورد»92 «آب آتـــش فـــروز عشــق آمـد آتش آبســـــوز عــشــــــق آمـــد»93 5- صنایع معنوی مانند: غلو: چنان که سنایی در مدح جمالالدین ابونصر احمدبن محمد میگوید: «سیمــا در ره حقیقت و شـرع نیســت اصــلی قدیـمتر زیــن فـرع علمــشان را نــدیدهام به یقین وارثــی حقتــر از جــمالالـــدیــــن آن که تا یافت ز آسمان مسند یـک زمین اســت احــمد و احـمد»94 ارسالالمثل: «به دلیلی حواس کی شاید گــوز بر پشــت قبه کـــی پـاید»95 تلمیح: چنان که در بخش مختصات فکری سنایی اشاره شد یکی از خصوصیات مهم شعر سنایی تلمیح به احادیث و آیات و داستان پیامبران به خصوص زندگی حضرت عیسی(ع) است که گاه در شعرش قسمتی از آیه یا حدیث را نیز درج میکند: «تــــا چو تو میـــــزبان نـو دارد عیســی و خـــر غـذا و جـو دارد»96 «زانـــکه مـــــقلوب روز زور بود مـــرغ عیـــسی به روز کـور بود»97 «تا جدایی ز نـور مــوســی تو روز کـــوری چـو مرغ عیسی تو»98 «گشت با مرتضی درین ره یار لو کشف گشت بر دلش چو نگار»99 به کار بردن صنایع لفظی از قبیل: سجع و موازنه و ترصیع و جناس که از ویژگیهای برجسته و بارز شعر سنایی در حدیقه است و گاه به صورت بازی با کلمات جلوه میکند: «زانکه جد را بجد شــدم بنیت کـــرد مــــجدود مــاضـیم کنیت»100 «نــــبود همـــچو گفت او گفتار راحـت روح خود از آن گفت آر»101 «کــم ز نرگس مباش اندر حزم چون کنی عزم رزم و مجلس بزم»102 «دیـن نگــوید که تیغ بر دون زن گــــردن گـــردنــان گــــردون زن»103 «بـــــه تهـــور ز گور کور مجوش به مـــدارا ز شــیر شیر بـدوش»104 «تــــا گزنــــده بـوی گزیده نهای تا درنــــده بــــوی رسیده نهای»105 «گر چه غافل برین عمل خنــدد لیــک عـاقل جـــز این بنپسندد»106 براساس آنچه گذشت، ویژگیهایی که تحت عنوان عوامل زبانی، عوامل فکری و عوامل ادبی مورد بررسی و بحث واقع گردیده از مواردی است که در حدیقه از بسامد و تکرار بالا برخوردار و بحث در مورد مختصات جزئیتر و فرعی و پرداختن به آنها از حوصله این مقاله خارج است."