چکیده:
پروین اعتصامی، با انتخاب شیوة تمثیلی در بیان اندیشههای اجتماعی و اخلاقی با جامعة معاصر خود برخوردی انتقادی داشته است. در همین راستا جهان اندیشگی او به شکل و شمایل تمثیلهای نمادین جلوه کرده است. او در این تمثیلها اساسیترین پرسشهای انسان را مطرح کرده و در هر یک از آنها به دنبال پاسخی در خور، اجتماع را به نقد کشیده است. پروین گوشههای مهمّ امّا فراموش شدة زندگی را دوباره در برابر چشم مخاطب به نمایش میگذارد. در نظر این شاعر متعهّد، انسان معاصر هم در زندگی روحی (درونی) دچار مشکلاتی شده و هم در زندگی اجتماعی (برونی) سرگشته شده است. در تحلیل این دو بعد زندگی، اعتصامی هیچ یک را بر دیگری ترجیح نداده و هر دو را در تار و پود شعر خود با نقشهای متنوّع و رنگ به رنگ بافته است. از نظر او انسان در گامهای نخست بایسته است که در باورهای خود سرزنده و پویا باشد و آنگاه بتواند به زندگانی خود رنگ و نمای انسانیتری بدهد تا برای جامعة انسانی مفید واقع شود.
خلاصه ماشینی:
در باور پروین همان گونه که زندگی تاریکیها دارد و روشناییها، اما به مخاطب خود گوشزد میکند که باید به روشناییها افزود و تاریکیها را به روشنایی تبدیل کرد؛ بنابراین، این گفته سزاوار اوست که؛ «در تاریخ ادب فارسی پروین اعتصامی در میان زنان سخنور شاعری یگانه است و پایگاه وی در شعر از بسیاری از مردان شاعر نیز والاتر است .
سوم آنکه به طور سنتی تمثیل با ذوق مخاطب ایرانی رابطهای صمیمانهتری داشته است و سرانجام اینکه جهان در اندیشة پروین اعتصامی جهان نمادها و تمثیلهاست؛ او به جای آنکه پدیدهها را در همان ظرف مادی خود بنگرد، با بینش اجتماعی – اخلاقی خود، پدیدهها به ویژه هستیهای غیرانسانی را دارای روح انسانی میداند و با خزیدن در درون هر یک از آنها، از فضای حیاتشان پرده برمیدارد؛ به ویژه آنکه میان حیات موجودات غیر انسانی و جامعة بشری پیوندی برقرار میکند تا آن دو را در رابطة دو سویه به نمایش درآورد و با بیان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آن دو، جهان ایدهآل خود را به نمایش بگذارد.
1-3- نمادهای زندگی عینی روایتهای تمثیلی پروین اغلب شخصیتهای نمادینی دارند که در زندگی عینی و شخصی حضور دارند، برخلاف تمثیلهای کلاسیک فارسی که بیشتر جنبههای ذهنی و تجریدی دارند؛ به سخن دیگر پروین نمادهای روایت خود را از آنچه دم دست اوست میگیرد و چندان به مفاهیم تجریدی آن چنان که در نزد شاعران تمثیل گرای عارف دیده میشود نمیپردازد؛ چرا که مخاطب او مردمان معمولی کوچه و بازار هستند نه سالکان طریق عرفان؛ اگرچه این تمثیلها از معانی عرفانی هم به دور نیستند.