چکیده:
مقاله حاضر که دست مایه ای در مسیر فلسفه اسلامی است ، به تبیین مقایسه ای و تطبیقـی وحـدانیت و یکتـایی ایـزد بی همتا در کلام امام علی در نهج البلاغه و تحلیل براهین توحیدی شیخ الرئیس ، همت می گمارد و در پی اثبات این مطلب است که میان دیدگاه های فلسفی ابن سینا در پدیده وحدانیت باری تعالی و نگاه امام در نهـج البلاغـه گونـه ای تباین وجود دارد که در طی مقاله مستدلا به این مهم خواهی م پرداخت . در این مسیر، به تحلیل و تبیین توحید ذاتـی در دو مقام أحدیت و واحدیت ، ارتباط بساطت با وحدت و اینکه وحدت حق ، وحدت حقه حقیقیه اسـت نـه وحـدت عددی و تبیین وحدت ذات و صفات و عینیت مصداقی اوصاف ، می پردازیم و سرانجام ، ذات بحـت و بـسیط الهـی ، عاری از هرگونه شائ به کثرت معرفی خواهد شد . دیگر آنکه لحاظ صفاتی ، اضافه و زائد بر ذات ، خلاف آن وحدانیت صرف ، خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
"دلایل ابن سینا در اثبات توحید ذات ، از راه تشخص است : اگـر واجـب الوجـود متعـدد باشـد ، چنین می شود که ذاتی است که افراد متعدد دارد، مانند سایر افراد برای انواع دیگر با این تفـاوت کـه این یا آن شدن در ممکنات ، علت خارجی می خواهد؛ اما در واجب الوجود عین وجوب وجـود ، یـا لازمه آن است ، که در هر دو صورت ممکن نیست واجب الوجود فرد دیگری داشته باشـد و نـسبت به این و آن لابشرط باشد؛زیرا برای این یا آن شدن ، نیازمند عل ت خارجی است و این خلف است و در نتیجه ، دیگر واجب نخواهد بود.
با نظر به پاره ای از سخنا ن امام در نهج البلاغه می توان گفت ایشان با توجه به اینکه خداوند وجودی صرف و نامحدود است و آفرینش لازمه خدایی است و ما جز از یـک خـدا، شاهد خلقت و ارسال رسل نیستیم ، فرض هرگونه شریک در عرض خداونـد را محـال مـی دانـد و توحید پروردگار را نتیجه می گیرد و ابن سینا نیز بنا به خط مشی فلسفی خویش با تمسک به وصـف وجوب وجود ذاتی حق تعالی و اینکه او واجب از جمیع جهات و فاقد علـت و سـبب اسـت ، از راه تشخص و ملاک کثرت وارد و به توحید واجب رهنمون می شود.
واحدیت در نگاه امام علی و ابن سینا پس از اثبات این مهم که ذات باری تعالی ، صرف الوجود و بسیط محض است ، نوبت بـه ایـن ادعـا می رسد که در دار وجود فقط یک واجب الوجود، موجود است که منتهـی الیـه ماسـوای خـویش و معطی وجود است ، در عین اینکه در وجود خویش مستقل و بی نیاز می باش ."