چکیده:
از مفهوم جامعۀ مدنی که ترجمه تحتالفظی Burgerliche Gesell Schaft آلمانی، Societe
Civile فرانسوی و Civil society انگلیسی است معانی و تعابیر بسیار متعددی شدهاست.
از میان تعاریفی که از آن شده است میتوان آنها را به چها نوع دستهبندی کرد:
تعریف اول در معنای عام و کلی که به مدنیت و تمدن بر میگردد. صفت Burgerliche و
Burg به معنای شهر مشتق شدهاست و Civil نیز که واژه Citet لاتین در زبانهای فرانسه
و انگلیسی اشتقاق یافته و در عربی هم به مدنی برگردانده شدهاست.
در تعریف دوم از معنای فلسفی است که از افلاطون و ارسطو شروع میگردد که شامل
شهروندان «جمهور» و «سیاست» تا به رنسانس است و بعد از رنسانس جامعه مدنی نوعی
جامعهای است مبتنی بر تعقل، شورا، توافق، تساهل، تسامح، احترام به انسانیت و
حاکمیت قانون.
در تعریف سوم که تعریفی حقوقی است مهمترین خصلت جامعه مدنی «نهادینهشدن» قانون در
جامعه است، حکومت قانون بر روابط بین افراد در جامعه و بین مردم و دولت است.
در آخرین تعریف که در واقع تعریف جامعهشناختی است و در این مقاله بیشتر بر آن
تأکید شدهاست، حوزهای از زندگی اجتماعی- سیاسی را در بر گرفتهاست که در آن
آرمانها و جنبشهای دموکراتیک در تعارض با دولتهای سلطهگر یا رویارویی با رژیمهایی
آزادی ستیز شکل میگیرند.
در این مقاله بر اساس روش تاریخی به صورت مقطعی و گذرا به سابقه جامعه مدنی در
ایران در گذشته و حال اشاراتی شدهاست.
خلاصه ماشینی:
"آراتو (Arato) و کوهن (Cohen) از جامعه شناسان آمریکا در کتاب «جامه مدنی و نظریه سیاسی» که در سال 1992 تالیف کردهاند، جامعه مدنی را به معنای امروزی آن در غرب که در بردارندۀ ابعاد متمایزی است، عنوان کردهاند: 1- وجود خانوادهها، گروههای غیر رسمی و مجمعها یا انجمنهای داوطلبانه که چندگانگی و خودسامانی آنها شکلهای گوناگونی از زندگی را ممکن میکند.
[5] در ساختار جامعه ایران در گذشته میتوان از انجمنهای صنفی، جنبشها، گروهها، کانونهای ادبی، هنری، علمی، دینی، همیاریها و تعاونیهای مردمی نامبرد که مستقل از حکومت خصوصا در همه ادوار اسلامی با شدت و ضعف وجود داشتهاست که به بعضی از آنها اشاره مختصری میشود: 1- گروههای فتوت و اخوت یک تشکل داوطلبانه اجتماعی و تا حدی فراگیر و همگانی در گذشتههای دور تاریخ ایران است، گروهی که به بخشندگی، شجاعت، پایبندی به گفتار و دفاع از مظلومان در برابر ظالمان، یاد شدهاست.
بعد از انقلاب اسلامی تحولات عمیقی از نظر ساختاری به وجود آمدهاست، در رشد جمعیت، در اقتصاد، ساختار دولت و نهادهای اجتماعی و جزء آنها که بر اثر آنها این جامعه با پیچیدگی روبرو شدهاست که برای اداره آن هم لازم است از شیوه پیچیده قانونی و نه سنتی استفاده شود.
بطور خلاصه زمینههای اولیه مساعد برای تشکیل جامعه مدنی ایران امروز را میتوان بشرح زیر دانست: 1- پذیرش مشارکت همگانی در اداره امور مملکت در عین پایبندی به قانون اساسی با تکیه بر آرای تعلقل و اندیشه مردم، بدین معنا که در این جامعه رأی افراد در سرنوشت مملکت و قوای مختلف آن تأثیر گذار است."