چکیده:
از مباحث مقدماتی و اساسی برای شناخت هر علم، آگاهی به نامها و اصطلاحات گوناگون
آن علم و
تاریخچة پیدایش و وجه تسمیة آنهاست، و نیز اینکه مشهورترین نام آن علم چیست و کدام
وجهتسمیه برای
آن مناسبتر است.
این مقاله با همین رویکرد، نامهای مختلف علم عقاید را بررسیده و سپس روی مشهورترین
نام آن، یعنی «کلام» تمرکز یافته است، و با رویکردی تحقیقی و نقادانه، از تاریخچة
پیدایش آن و نیز وجوه مختلف نامگذاری علم عقاید به «کلام» بحث کرده و سرانجام
نظر برگزیده را مطرح ساخته است.
خلاصه ماشینی:
"2. توحید و صفات: تفتازانی پس از ذکر مطالب پیشین در توجیه وجه اول، از نامهای علم کلام میگوید: «و الأکثرون خصوا العملیات باسم الفقه، و الاعتقادیات بعلم التوحید و الصفات تسمیه بأشهر اجزائه و أشرفها، و بعلم الکلام»؛ یعنی هرچند گروهی این علم را «فقه اکبر» نامیدند، اکثر علمای دین، نام فقه را به علوم عملی اختصاص داده و علم عقاید را به «توحید و صفات» که مشهورترین و شریفترین اجزای آن است، و نیز به علم کلام نامیدهاند (تفتازانی، همان؛ لاهیجی، شوارق الالهام، 1/45).
آنچه مسلم است اینکه، واژة «کلام» و «متکلمان» به معنای معروف و معهود آن، در آن دوران رایج بوده است؛ لیکن به استناد شواهد معتبر، پیشینة کاربرد و آغاز پیدایش این اصطلاح در باب علم عقاید دینی، به پیش از آن باز میگردد؛ چنان که دربارة مناظرة متکلم شامی با اصحاب امام صادق?
1. تحریم کاربرد مباحث عقلی در مسائل اعتقادی گروهی از مسلمانان هرگونه دخالت دادن مباحث و براهین عقلی را در حوزة الاهیات و عقاید، تحریم و منع کرده بودند، و هرگاه در باب مسائل مربوط به خدا و صفات و افعال از آنان پرسش میشد، پاسخ میدادند: «نهینا عن الکلام فی هذا العلم»؛ یعنی از سخن گفتن در این گونه مسائل منع شدهایم، و از همین روی، علم عقاید به «علم کلام» مشهور شد (علامه حلی، نهایهالمرام، 1/8).
نیز شهرستانی آورده است: «إما لأن أظهر مسأله تکلموا فیها و تقاتلوا علیها، هی مسأله الکلام؛ فسمی النوع باسمها» (الملل و النحل، 1/ 41)، یعنی مشهورترین مسئلة کلامی که صحنة نزاع و درگیری میان مسلمانان بود، مسئلة کلام الهی است؛ از این روی، از باب نامگذاری «نوع» به اسم «فرد»، علم عقاید را «کلام » نامیدند."