چکیده:
اروپاییها، اواخر سدة نوزدهم میلادی، چکیدة بیش از دو سده پژوهشهای اسلامی خویش
را، در قالب مجموعهای با عنوان Encyclopaedia of Islam (دائرهالمعارف اسلام)
منتشر کردند.
این مجموعه، در نوع خود، نخستین اثری بود که در باب معارف اسلام به زبانهای زنده
(انگلیسی، آلمانی و فرانسوی) در سطح جهانی عرضه شد و به زودی مبنای پژوهشها قرار
گرفت و در کشورهای متعدد اسلامی ترجمه و گاه نقد شد. از این روی، بر آن شدیم تا پس
از معرفی اجمالی این اثر و ناشران آن، به معرفی اجمالی ترجمهها و طرح نظرهای
مثبت و منفی در این باره بپردازیم.
اثر مزبور کاستیهای فراوانی، بهویژه در مدخلهای مربوط به جهان تشیع دارد. امید
است پژوهشگران اسلامی، بیش از گذشته به نقد و تکمیل آن بپردازند.
خلاصه ماشینی:
"دائرهالمعارف اسلام (EI) اواخر سدة نوزدهم میلادی (سدة 13هجری) خاورشناسان با همکاری شماری از نویسندگان مسلمان به تدوین مجموعهای به نام «دائرهالمعارف اسلام» (EI) پرداختند (موسوی بجنوردی، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، 1/8؛ معاونتهای ترجمه و تحقیق پارسا، معرفی لوح فشرده دائرهالمعارف اسلام، 55).
داوریها و ارزیابیها دربارة دائرهالمعارف اسلام گروه ترجمة عربی (دائرهالمعارف الاسلامیه)، EI را چنین توصیف میکند: EI امتیازاتی دارد که مجموعههای پیشین نداشت؛ مانند اینکه، این اثر حاصل تلاش گروهی از خاورشناسان است؛ خاورشناسانی که هر کدام در رشتة خود متخصصاند تا آنجا که هر مدخلی از لحاظ عمق و پژوهش نمونه است؛ بر خلاف مجموعههای دیگر که محصول کارهای فردی بود.
دانشمندان مسلمان ترک که نظرات خاورشناسان خارجی را دربارة اسلام و ترکان، خالی از شائبه و غرض نمیدانستند، در همان آغاز با ترجمة EI که با نقد و ارزیابی منتشر میشد، مخالفت کردند، و برای مقابله با آن، خودشان در سال 1320ش/1941م به تألیف دائرهالمعارف جداگانهای به نام «Islam - Turk Ansiklopedisi» دست زدند که متأسفانه ناتمام ماند.
در مقدمة جلد دهم این ترجمه آمده است: «EI با وجود فوایدی که دارد اما مانند دیگر آثار غربیها دربارة فرهنگ اسلامی خالی از انحراف و غرضورزی و نقصان نیست» (همان، 10/3).
این کمبودها را البته نمیتوان نادیده گرفت، به ویژه که دائرهالمعارف اسلام، معرف چهرة اسلام برای کشورهای غیراسلامی و حتی اسلامی و مأخذ و مرجع محققان است (محقق، طرح تدوین دائرهالمعارف تشیع، 31-29)."