چکیده:
در دنیای معاصر مسأله زندان یکی از معضلات دستگاههای قضایی بوده و حکومتها را هم
در امور مدنی و نظام کیفری و هم در حقوق عمومی و خصوصی با مشکلات عدیدهای مواجه
ساخته است. زندان نه تنها کارکرد بازدارندگی و اصلاحی نداشته بلکه بحرانهایی را در
بخشهای مهم حیات بشری از جمله نهاد خانواده در پی آورده است. البته در اندیشه
دینی منعی از به کارگیری زندان به صورت مطلق دیده نمیشود و ادله و نصوص شرعی بر
جواز به کارگیری زندان در موارد معدود دلالت مینماید. از سوی دیگر زندان به عنوان
راهکار شایع مورد استفاده شرع قرار نگرفته است؛ لیکن وجود بیش از چهارصد عنوان
مجرمانه که قانونگذار برای آن مجازات زندان در نظر گرفته است از سویی، و آسیبها و
تأثیرات همه جانبه و جبرانناپذیری که زندان بر فرد، خانواده و پیکره اجتماع
میگذارد؛ از سوی دیگر، ضرورت تبیین جایگاه زندان در اسلام و بازبینی قوانین موضوعه
مربوط به حبس و لزوم تقنین مواد قانونی جدید را ایجاب مینماید.
مقاله حاضر به بیان ماهیت، و مبانی مشروعیت زندان پرداخته و با مقایسه جایگاه
زندان در اندیشه دینی و قوانین موضوعه، موارد اعمال کیفر زندان را در قوانین مدون
وسیعتر از موارد منصوص یافته است و ضمن برشماری و تبیین آثار زیانبار زندان، با
بهرهگیری از نص صریح آیات قرآن کریم، روایات و سیره عملی پیامبر اکرم(r) و
جانشینان آن حضرت بر لزوم تبیین روشهای اصلاحی و پیشگیرانه اسلام در سیاستهای
کیفری و اعمال آن در سیاستهای قضایی و تسهیل در امر قانونگذاری تأکید میورزد.
خلاصه ماشینی:
"بزهکارانی که برای اولین بار مرتکب جرم شدهاند و آنهایی که در انجام جرم تخصص پیدا کردهاند و اشخاصی که به اعمال حرام کم اهمیت اقدام کردهاند، همه و همه برای مجازات به زندان انداخته میشوند و کیفر درباره همه آنها به گونهای یکسان اجرا میگردد و این وضع خطراتی را در بر دارد: 1ـ علاوه بر اینکه افراد زندانی از کار و فعالیت باز میمانند و جامعه از بازده فعالیت آنها محروم میشود، هزینه سنگینی نیز بر خزانه دولت تحمیل میشود؛ 2ـ زندانیان تازه کار توسط افرادی که با انواع تخلفات ممارست داشته و در انجام جرایم مهارت پیدا کردهاند، فاسد میشوند؛ 3ـ نیروی بازدارنده وجود ندارد، زیرا تجربه نشان داده است که مجرمان به فاصله کوتاهی با ارتکاب مجدد جرم به زندان باز میگردند؛ 4ـ حس مسؤولیت در نهاد مجرمان کشته میشود و آنها به بیکاری و تنپروری سوق داده میشوند؛ 5ـ تسلط افراد خلافکار فزونی مییابد؛ 6ـ سطح بهداشت و اخلاق پایین میآید.
البته در آن دوران، مسجد مقر حکومتی ایشان به شمار میرفت و علاوه بر نماز و عبادت امور دیگری از جمله آموزش، تبلیغ، مشاورههای جنگی و سیاسی، امور مربوط به بیتالمال امر مهم قضاوت نیز در مسجد صورت میگرفت، از آن جهت که در آن دوران محل ویژهای برای زندانی کردن مجرمان وجود نداشت، در موارد مقتضی، افراد گناهکار را به صورت موقت در مسجد میبستند و این حبس بیشتر به معنای محدود کردن آزادی فرد و جلوگیری از تصرفات او بوده است و همان طور که بیان شد، حضرت از این فرصت مناسب درصدد تهذیب، اصلاح و توبه مجرم بر میآمد."