خلاصه ماشینی:
"تاریخ و رمان آیا تاکنون داستان کلئوپاترا۱ ی ا کاساندر۲ یا کتابهایی نظیر آن را خواندهاید؟ نویسنده یکی از وقایع معروف تاریخی را انتخاب کرده، آن را به میل خود تغییر میدهد، شاخ و برگهایی برای آن میتراشد، اشخاصی که هیچوقت وجود نداشتهاند اختراع میکند و داستانهای خیالی به اصل تاریخ اضافه مینماید تا شاهکارش مطبوعتر گردد.
تاریخ حوادث را بیشتر از اشخاص نشان میدهد در واقع انسانها را فقط در بعضی از موارد خاص، که ظاهری آراسته دارند، وصف میکند؛ یعنی اشخاص را در مقام رسمی خود با زینتهایی که برای جلوهکردن به خود بستهاند در نظر ما مجسم میسازد.
درست است که تمام کشورگشایان کشته نشدهاند، تمام غاصبان در اقدامات خود شکست نخوردهاند و در افکار غلط عوام، برخی از آنها خوشبخت تصور میشوند ولی آن کس که فریب ظاهر را نمیخورد و از حالات روحی مردم سعادت آنها را قضاوت مینماید، سرچشمة بدبختیهای آنان را در همان موفقیتهایشان میداند زیرا میبیند هر اندازه قدرت و شوکت آنها فزونی مییابد، غم و اندوهشان زیادتر میشود.
این حوادث در مغز مورخ تغییر شکل میدهد، تابع منافع او میشود و رنگ امیال و عقاید او را به خود میگیرد تاریخ حوادث را بیشتر از اشخاص نشان میدهد در واقع انسانها را فقط در بعضی از موارد خاص، که ظاهری آراسته دارند، وصف میکند؛ یعنی اشخاص را در مقام رسمی خود با زینتهایی که برای جلوهکردن به خود بستهاند در نظر ما مجسم میسازد معرفی کتاب مبانی علم تاریخ"