چکیده:
روایات در سنت اسلامی به عنوان منبعی مهم برای فقه، اخلاق، تفسیر و حتی تاریخ
شناخته میشود؛ اما در میان خاورشناسان و حدیثپژوهان غربی، در وهله نخست به مثابه
منبع اساسی برای شناخت تاریخی اسلام خصوصا در سدههای نخست حایز اهمیت است.
همین امر موجب شده تا ایشان برای بهرهگیری صحیح از این منبع اطلاعاتی به مداقه در
ارزش تاریخی آن بپردازند؛ بدین معنا که این روایات، به واقع، به چه دورهای از تاریخ اسلام
مربوط هستند و به لحاظ تاریخی، به چه فرد یا افرادی انتساب مییابند. این موضوع از
زاویهای دیگر مورد توجه عالمان حدیث مسلمان نیز بوده است و آن مسأله نقد سندی و
متنی روایات و تمییز روایات مجعول و موضوع از روایات اصیل و معتبر است. همینجا
تلاشهای حدیثی اندیشمندان مسلمان و غربی با هم پیوند میخورد.
در مقاله حاضر دستآوردهای پژوهشی خوتیر ینبل، از پرکارترین حدیثپژوهان هلندی، در
این باره توصیف شده و مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. از دیدگاه وی بخش عمدهای از
این اطلاعات تاریخی در اسناد روایات نهفته است که باید با روش تحلیلی خاصی ـ که تا حد
زیادی ابداع خود اوست ـ از دل اسانید روایات بیرون کشیده شود. حاصل این شیوه تحلیلی
ارزشگذاری بر میزان اعتبار تاریخی اسانید و نیز تاریخگذاری تقریبی برای ابداع و نشر
روایات اسلامی است. در این پژوهش، ضمن بررسی مجموعهای از روایات به عنوان نمونه،
اصطلاحات تخصصی که ینبل در روششناسی خود وضع کرده، معرفی و شیوه تحلیلی وی
بر نمونه مذکور پیاده سازی میشود تا علاوه بر آشنایی نظری با این نوع پژوهش، نتایج آن
در عمل آشکار گردد.
خلاصه ماشینی:
"به نظر ینبل، از اینکه این افراد (یعنی: معمر، شعبة، مروان بن معاویة، اسماعیل علیة، ریر بن عبدالحمید، و عبدالله بن المبارک) همگی راویانی پرآوازه بوده و در شبکههای روایات دیگر در مقام حلقه مشترک ظاهر شدهاند، میتوان چنین نتیجه گرفت که حضور آنان در طرق منفرد شبکه اسناد حاضر حاکی از تاریخی نبودن نقل از ایشان است.
ینبل پس از تحلیل روایت فوق چند پرسش طرح میکند؛ از جمله: ـ آیا سلیمان بن طرخان التیمی تنها عامل نشر چنین قولی در صدر اسلام است یا clهای دیگری در همان زمان یا زمانهای دیگر بودهاند که سوءظن خویش درباره زنان را به شیوهای مشابه ابراز کرده باشند؟ ـ چه انگیزه(ها)یی در پس اشاعه چنین قولی وجود داشته است یا احتمالا چه شرایطی آنان را بدین کار واداشته است؟ ـ چه میزان از این گونه اقوال در جوامع رسمی یافت میشود؟ ـ آیا گونهای بسط و شرح در مورد این عبارات تحقیرآمیز نسبت به زنان قابل ردیابی است یا آنها با گذشت زمان به فراموشی سپرده شدهاند؟ ـ آیا اینها در کتابهای فقهی انعکاس یافتهاند و اگر چنین است، چگونه؟ هدف وی از طرح این سؤالات این است که نشان دهد به کمک روشی که تاکنون توصیف شد، چه عرضههای جدیدی میتوانند مورد مداقه قرار گیرند."