چکیده:
کیش زروانـی از اندیـشه هـای کهـن ایرانـی اسـت کـه از بطـن دیـن زردشـت بـرون آمـده اسـت . در ایـن کـیش ، زروان باشــندهای اسـت یگانـه کــه از آن، دوگانـة هرمـزد و اهــریمن زاده شـده اســت . اســطورة زاییـــدن زروان در اوســتا و مــتن هــای پهلــوی زردشــتی بـــازتابی نــدارد؛ امــا او در متــون دورة میانـة زردشـتی ماننـد مینـوی خـرد، بنـدهش و وزیـدگی هـای زادسـپرم، پـیش از هرچیـز هـستی دارد و در آفــرینش جهــان دارای نقــشی بنیــادین اســت و سرنوشــت مردمــان و موجــودات بــه دســت او اســت . نگارنــده در ایـــن پـــژوهش کوشــیده اســت تــا تــاویلی زروانــی از برخــی اســطورههــای ایرانــی بــه دســت دهــد؛ ســتیز آذر (آتــش ) در زامیادیــشت بــا اژی آبــی سرشــت ، یــادآور هرمــزد و اهــریمن اســت کــه در مــتن زروانــی علمــای اســلام، از آتــش و آبــی پدیــدار شــدهانــد کــه زمــان آفریـــده اســـت . جـــدایی ماهیـــت پیـامبــــری و پــــادشاهی در ونـدیــــداد کـــه از آن دو، جمـــشید پــادشاهی را بـــرمی گزینــد، تــداعی کننــدة مینــوی بــودن پیـامبـــری و اهریمنــی بـــودن پـــادشاهی در کـیش زروانـی اسـت . در مـتن صـد در بنـدهش ، جمـشید خـود برگزیـدن پادشـاهی را بـه راه اهـریمن رفــتن خوانــده اســت . در مــتن بنــدهش یکــی از ویژگــی هــای هرمــزد ̌sjud-be اســت بــه معنــای «جــدا دشــمن »؛ بــه ایــن معنــی کــه هرمــزد پیوســته بــه اهــریمن بــوده و ســپس از او جــدا شــده اســت ؛ همــان گـــونه کـــه در اسطـــورة زروان مــی بینــیم . در مــتن مـــاه فـروردیـــن روز خــرداد نیــز، هرمــزد نخـست آفریـده را gyān ī gēhānīgān گفتـه اسـت . بـا توجّـه بـه مـتن بنـدهش ، وزیـدگی هـای زادسـپرم و علمـای اسـلام کـه در آنهـا، زمـان عامـل بنیـادین آفـرینش خوانـده شـده اسـت ، مقـصود از جان جهانیان در آن متن ، می تواند زروان باشد.
خلاصه ماشینی:
"مزداپــور ضــمن اشــاره بــه ناپــسند بــودن رســم ســوگواری؛ شــیون و مویــه و ســیاهپوشــی در دیــن زردشــتی کــه البتــه دربــارة ســیاوش ، پــدر کیخــسـرو، دیــده می شود و برخی دلایل دیگـر، چـون زنـده و بـا تـن مـادی بـه جهـان دیگـر رفـتن ، بـه ایـن نتیجــه مــی رســد کــه «کیخــسرو و اســاطیر وی در بنیــاد خــود نــسبت بــه دیــن زردشــت بیگانـه اسـت » (همـان: ٥٧،٥٤)؛ درحـالی کــه کیخـسـرو و همـین طـور سـیاوش ـ کـه بهـار او را بــا دمــوزی (Dumuzi)12 خــدای شهیدشــونده و برکــت بخــشنده در ســومر و بابــل مــی ســنجد؛ هموکــه هــر ســاله بــه هنگــام نــوروز از جهــان مردگــان بــازمی گــردد (بهــار، ١٣٨٥: ٢٨٤-٢٨٥) ـــ در جــشن نــوروز اهمیــت فراوانــی دارنــد و مــی دانــیم کــه بخــش بزرگــی از حماســة ملــی ایرانیــان نیــز در پیونــد بــا آنهــا اســت (مـزداپـــور، ١٣٦٩: ٦٦)؛ پــس مـــزداپور بــه درســتی مــی گویــد «کــه در شــالودة داســتانهــای شــاهنامه ، آثــاری بازمانـده از قداســتی متعلــق بــه کهنــه دینــی عتیقــی را مــی شــود بازیــابی کردکــه بــا جــشن نــوروز و تــوالی تقــویمی برگــزاری آیــین هــا و آدابــی باســتانی تناســب دارد و بــا حــضور بنیادین زروان یا خدای زمان در اساطیر ایرانی هماهنگ است » (همو، ١٣٨٧: ٥٥)."