چکیده:
گسترش صنعت چاپ از تحولات مهم فرهنگی عصر قاجار به شمار میرود. در این دوره برای نخستینبار دانش از انحصار کتابخانهها خارج شد و از طریق چاپ و انتشار کتاب تحولی نوین در نظام آموزشی به وجود آمد. بررسی سیر تحول این مسیر میتواند دریچهای جدید برای رسیدن به مسیر تاریخی فرهنگی این سرزمین باشد. هدف از این پژوهش ترسیم مراحل شکلگیری صنعت چاپ و نشر و ورود چاپ سربی به ایران بوده است تا بدین طریق سعی و تلاش بانیان و چاپگران اولیة این کتب در به سامان رساندن این شیوة چاپی و ایجاد اشتیاق درخوانندگان برای مطالعة آنها هرچه بهتر نمایش داده شود. همینطور مشخص گردد چه افرادی از جامعه و حتی افرادی از حکومت قاجار نقش مؤثری را در پیشبرد این اهداف بر عهده داشتهاند. این پژوهش کوشیده است عوامل شکلگیری صنعت چاپ در دوران قاجار را شناسایی کند و نقش افراد، مراکز و رویدادهای اجتماعی را در این خصوص بررسی کند. ایجاد چاپخانة سربی در زمان قاجار معلول تحولاتی بود که سبب تولید کتابهایی شد مغایر با باورهای ایرانیان نسبت به کتبی که سالها با آن مأنوس بودند. این تحقیق مشخص میسازد که چاپگران با درنظر داشتن کتابآرایی سنتی به تولید کتابهایی با استفاده از حروف مجزای چاپی اقدام ورزیدند و حرکت تدریجی اما با برنامة آنها پایههای علم، مذهب و فرهنگ را مستحکم ساخت. مسیر این جریان در کتابهای چاپشده در شهرهای تبریز، تهران و اصفهان قابل پیگیری است. این پژوهش بهروش توصیفیتحلیلی انجام شده و دادههای آن به شیوةکتابخانهای و میدانی گرد آمده است. به همین منظور تعدادی از کتابهای دورة تاریخی مذکور بین 1233 تا 1250 هـ . ق از نزدیک بررسی و از آنها عکاسی شد. با توجه به حجم بالای مطالب در این زمینه فیش هاپس از گردآوری طبقهبندی، تشریح و مورد استدلال و تجزیهوتحلیل قرار گرفتند.