چکیده:
محور تحلیل تاریخی نگارندة مقاله این است که هویت سیاسی ـ اجتماعی ایران در نیمة اول قرن نوزدهم چه ابعادی داشته و چگونه منابع تاریخ نگاری در بازنمایی معانی و مفاهیم آن به ایفای نقش اجتماعی پرداخته اند. دستاورد بحث حاضر نشان می دهد که برخی معانی و مفاهیم هویتی در منابع تاریخ نگاری ، متاثر از وضعیت عصر تاسیس ، درصدد جست وجو و کشف خاستگاه ایرانی در جغرافیای سرزمینی ایران برای قاجاریان ، انتساب آنان به حکومت های مختلف پیشینی ، کاربست القاب شاهان ایران باستان برای حکام جدید و مواجهة نظامی ـ فکری ایران با دنیای بیرونی منجر به انتقال معانی جدید و مفاهیم هویت بخش از جمله ملت ، دولت ، کشور ایران ، ایران زمین ، وطن ، ایران مدار و فرمانروای ایران شد که نوعی تاکید مورخان بر دال مرکزی مفهوم «ایران سیاسی » در روایت پردازی از تاریخ به عنوان عامل هویت ساز بوده اند. این مسئله در آثار تاریخ نگارانة عصر تاسیس یعنی رستم التواریخ ، ملوک الکلام، شمایل خاقان ، تاریخ جهانآرای مروزی و تاریخ محمدی به منزلة گفتمان مسلط هویتی منعکس شده است . روایت هم زمان و متناقض «غیریت سازی ـ مرجعیت سازی » از مفهوم فرنگ توسط دنبلی و خاوری صورت گرفته ، مفهوم شاهنشاه اسلام و اندیشة شاه نایب امام زمان و برگزیدة فقها از سوی خاوری شیرازی و پردازش تاریخ به زبان گروه های عوام در روایت رستم الحکماء در چهارچوب گفتمان هویت اجتماعی مطرح شده است .
خلاصه ماشینی:
"دستاورد بحث حاضر نشان می دهد که برخی معانی و مفاهیم هویتی در منابع تاریخ نگاری ، متأثر از وضعیت عصر تأسیس ، درصدد جست وجو و کشف خاستگاه ایرانی در جغرافیای سرزمینی ایران برای قاجاریان ، انتساب آنان به حکومت های مختلف پیشینی ، کاربست القاب شاهان ایران باستان برای حکام جدید و مواجهة نظامی ـ فکری ایران با دنیای بیرونی منجر به انتقال معانی جدید و مفاهیم هویت بخش از جمله ملت ، دولت ، کشور ایران ، ایران زمین ، وطن ، ایران مدار و فرمانروای ایران شد که نوعی تأکید مورخان بر دال مرکزی مفهوم «ایران سیاسی » در روایت پردازی از تاریخ به عنوان عامل هویت ساز بوده اند.
وجـه دیگـر هویتی در ایران نیمة اول قرن نوزدهم مبتنی بر تأثیر عامل بیرونی و تحولات بین المللی بـود که از یک سو به تقویت هویت فرهنگی (دینی ) ایرانیان در طرح مفاهیم جهاد و دفاع از دین و ناموس و خاک و هم سلکان مسلمان منجـر گردیـد و از سـوی دیگـر بـا ورود مفـاهیم هویت ساز جدید این تعارض ها ابعاد وسیع تری به خود گرفـت و در منـابع تـاریخ نگـاری قاجاریه نوعی تداوم و تحول در مفاهیم و مبانی هویت ایرانی و طرح مباحث جدیـدی رخ داد که این تغییرات در پرتو بحران درونی و مواجهه با دنیای جدیـد و آثـار آن بـر ذهنیـت مورخان ایرانی قابل تفسیر است ."