چکیده:
در کشور کهن سال ایران، به رغم پارهای تغییر و تحولات در طول تاریخ، همواره گروههای متفاوتی زندگی کردهاند که در چارچوب جغرافیایی آن، خود را ایرانی نامیدهاند. بکار بردن لفظ آریایی برای این مردم از سوی داریوش هخامنشی، قبایل امپراتوری را از دیگر قبایل متمایز ساخت، اما، توفیق حکومت هخامنشی در ایجاد واحد سیاسی یگانه متمرکز در تمامی سطوح اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، نمیتوانست پدید آورندۀ هویتی فراگیر باشد. در واقع، آنچه موجب همبستگی میان مردم اقصی نقاط امپراتوری میشد، بیش از هر چیز هدف دفع دشمنان مشترک بود و در هر شکست و اشغال درازمدت سرزمین توسط بیگانگان، تمایل به دفع آنها در تقویت همبستگی و رشد هویت مشترک تأثیرمیگذاشت. همچنین، از سوی دیگر، فتوحات سرزمینی امپراتوری، با فزونی افتخار ایرانی بودن به تقویت هویت ایرانی کمک کرد. در طول تاریخ، با از میان رفتن تدریجی تعارضهای فرهنگی اقوام، مؤلفههای مشترک هویتی رشد یافتند و از چند قرن پیش زمینههای پدید آمدن هویت ملی را که بیش از هر چیز بر پایه دین قرار داشت فراهم ساختند. در کنار این مؤلفۀ هویتی باید به نقش برجسته اسطورهها و تاریخ مشترک نیز اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
"مقدمه از زمان راه یافتن ذهنیت دولت – ملت در ایران از دو قرن پیش ، گسـترة هویـت ایرانی همواره اندیشة «ملیت گرایی » را در میان تمامی اقـوام ایـران زمـین پدیـد آورده است ، به طوری که نمی توان هویت مزبور را متعلق به قوم ، مذهب و نـژادی خـاص دانست البته ، این واقعیت همواره به معنی تفاهم کامل میان اقوام با یکدیگر یا بعضا با دولت نیست ، زیرا با توجه به موقعیت جغرافیایی ناهمگون در کشور، رونـد توسـعه در بعضی مناطق آهنگ کندتری داشته ، و همین امر موجبات پاره ای نارضـایتی هـا را فراهم آورده است .
تا جائی که به تدریج مذهب تشیع که بواسطة نوع رابطه - اش با قدرت بیشتر مذهب طردشدگان و محرومان محسوب می شد، به صورت یکی از خصیصه های ملی درآمد (١٢٦ :١٩٨٠ ,Fouladvande) در واقع ، شماری از سلاطین صفوی که پرقدرت ترین شاهان ایران ، در دوران پس از حکومت اعراب بودند، با ارتباط دادن خود با ریشه هـای تقـدس ، توانسـتند بـرای خود مشروعیت مذهبی کسب کنند، و از این طریق ، تلفیق و آمیزشی میـان تشـیع بـا آرمان های مردم پدید آورند.
تحقق چنین امری که به معنـی یکـی شـدن ارزش هـای مذهبی با ایدئولوژی دولتی بود، به طرز مؤثری هویـت ایرانـی شـیعی مـذهب را در مقابل امپراتوری عثمانی متخاصم سنی مذهب قرار می داد (١٦ :١٩٢٩ ,Grouset) با رسیدن قرن نوزدهم میلادی ، کوشش های باستان شناسان غربی به کشف تـاریخ پیش از اسلام ایران انجامید و از آن به عنوان یک عنصر اصلی در ساختن هویت ملی استفاده شد."