چکیده:
مقاله حاضر به بررسی دیدگاه ملاصدرا درباره زبان دین و نیز رابطه صفات الهی با ذات
خدا و معناشناسی و تفسیر گزاره های دینی، به ویژه گزاره های ناظر به صفات الهی
می پردازد. پیش از ورود به مباحث اصلی، به بررسی مبانی فلسفی ملاصدرا در بحث از
زبان دین پرداخته شده است; مباحثی نظیر اصالت وجود، اشتراک معنوی وجود، تشکیک در
وجود و مراتب هستی و انسان. در پایان مقاله نیز اشاره ای به روش شناسی تفسیر
گزاره های دینی از دیدگاه ملاصدرا رفته است.
ملاصدرا در بحث از رابطه صفات و ذات دیدگاه های گوناگون در این باره را بررسی و
به عینیت صفات با ذات الهی تأکید می کند. در بحث از تفسیر گزاره های دینی با بررسی
دیدگاه های گوناگونی همچون حمل متواطی، اشتراک لفظی و الهیات سلبی معتقد به «حمل
تشکیکی» می شود. و در بحث از روش شناسی تفسیر گزاره های دینی به نکات مهمی اشاره
می کند که در تفسیر درست و عمیق گفتار خداوند تأثیر زیادی دارند.
خلاصه ماشینی:
"اما دو مرتبه دیگر قرآن، یعنی باطن و سر قرآن را ـ که البته هر یک از آنها به نوبه خود دارای درجاتی اند ـ دو مرتبه اخروی می داند که روح انسانی مادام که از مقام خلق (ماده) تجرد نیافته و رها نشده و خاک حواس از آن فرو افشانده نشده و به مقام امر باز نگشته، نمی تواند به درک آن نایل شود; چراکه محسوس از آن حیث که محسوس است، شأنیت تعقل را ندارد; همچنان که عقل شأنیت حس با ابزار جسمانی را ندارد; (چراکه آنچه در دایره محسوسات است مقید به اموری همچون وضع، مکان، زمان، کیف و کم است و حقیقت عقلی در این امور حسی قرار نمی گیرد، بلکه روح انسانی معارف را به واسطه جوهری عقلی از عالم امر که در اجسام جای نگرفته و در حس یا وهم درنمی آید، دریافت می کند.
([34]) ملاصدرا در همین فصل و در زیر عنوان «تنویر عرشی» به بحث درباره بعد معناشناختی این مسئله پرداخته، می نویسد: همچنان که اصل هستی دارای حقیقت واحدی است ولی در عین حال، نوعی کثرت و تشکیک نیز در آن هست و این حقیقت دارای انواع گوناگونی است (مثلا برخی مادی و برخی مجرد و برخی ممکن و برخی واجبند) کمالات هستی نیز به همین منوالند; زیرا همه این صفات کمالی از نظر مفهومی مشترک معنوی هستند و تعدد مفهومی و اشتراک لفظی برای هیچ یک از آنها قابل تصور نیست; ولی از نظر مصداق با یکدیگر متفاوت بوده و در درجات تشکیکی گوناگون قرار می گیرند."