چکیده:
در این مقاله ابتدا با اشاره به نظیرهگویی و تفاوت آن با تقلید و تتبع و اقتباس و
سرقت ادبی به اجمال نظیرهسازان ادب فارسی معرفی میشوند. سپس به هفتپیکر نظامی و
ارزشهای داستانی آن اشارهای میشود و پس از معرفی نظیرهها و ترجمههای هفتپیکر
و معرفی داستانهای آن، 21 اثر معرفی میشود که مستقیم یا غیرمستقیم از شیوة
داستانپردازی نظامی تقلید کردهاند. در این بررسی درمییابیم که نظامی علاوه بر
افسانهای کردن شخصیت تاریخی بهرامگور، با پرورش هفت داستان در قالب داستان اصلی
بهرام گور، سنت داستانی خاصی را در ادبیات ایران بنا نهاد که از طریق امیر خسرو
دهلوی به هند منتقل شد. این سنت داستانی، در هند نشو و نما یافت و با عناصر و
بنمایههای داستانهای هندی درآمیخت و در شیوههای داستانی آن دیار اثرات ژرفی
نهاد.
This article introduces the imitations of Nezami's Haft Peikar
(seven figures ) as a long process in the history of Persian
literature. To this end, first, the author clarifies the concepts of
‘adaptation’ and 'imitatation' and expands on their differences with
‘plagiarism’. Then , the paper proceeds to briefing Hafi Peikar and
its fictional values. It introduces 21 versified stories that have
adapted and imitated Hafi Peikar's style and its story telling
approach. It is argued that Nezami originally established a special
tradition in Persian story versification that was later taken to India
by Amir Khosrov and developed through integration with Indian
fictional motifs and elements.
خلاصه ماشینی:
"امیرخسرو این داستان را که به حیلههای عیاران برمیگردد از محیط هندوستان اخذ کرده است؛ چنانکه باب پنجم از قسم سوم جوامعالحکایات به این داستانها اختصاص یافته و عوفی بر منشاء هندی آنها صحه میگذارد (محجوب، 1357: 38) روز دوشنبه در بهشت چهارم در گنبد ریحانی، ماه سبز رنگ داستان «مسافر هندی» را تعریف میکند که قادر به نقل روح از کالبدی به کالبد دیگر است.
نویسنده در اصل روایت نظامی تغییراتی داده و گاه با شاخ و برگ بیشتری حوادث را میآورد؛ مثلا یکی از داستانهای هشت بهشت امیرخسرو را با دومین داستان هفتپیکر در گنبد سرخ در آمیخته است و یا داستان ماهان بازرگان در هفتپیکر منثور پایانی دیگر دارد که برداشتی بیکم و کاست از باب بومان و زاغان کلیله و دمنه است.
3. از مقایسة هفتپیکر، هشتبهشت، نه منظر، هفت منظر و هفت اختر در مییابیم خلاف تصور رایج مبنی بر تقلیدی بودن صرف نظیرههای پس از نظامی، اگرچه در بخش اول؛ یعنی زندگی و شرح حال بهرام گور از تولد تا مرگ، اختلاف چندانی دیده نمیشود، اما در بخش دوم؛ یعنی افسانهپردازی هفت شاهزاده تفاوت اساسی وجود دارد؛ به عبارتی هشت داستان امیرخسرو با هفت داستان هفتپیکر متفاوت است.
نظیرههای دیگر عبارتند از: هفت اورنگ جمالی (820) نه منظر (نهم)، هفت منظر هاتفی (927) هفت کشور فیضی دکنی (954- 1004) هفت دلبر خواجه معینالدین شیرازی (980) هفت نقش میر معصوم نامی (1014) آسمان هشتم روحالامین شهرستانی (1021) هفت کشور محمود لاهوری (1007) هفتپیکر عتابی تکلو (973) هفت اختر عیشی (1070) هفت اختر فانی کشمیری (1082) هشت گلشن حبیبی (1089) رشته گوهر بینش کشمیری (1100) هفتپیکر شریف کاشی، هشت گلگشت شاه حسین حقیقت (1215)، بهرام گور و بانو حسن پری (چهاردهم) بهرام گور و دلارام و داستان عوامانه هفتپیکر."