چکیده:
با رواج طبقة پیشه وران به عنوان یک نهاد اجتماعی مستقل که در سرزمینهایی چون عراق
و ایران شناخته شده بود و ارائة خدماتشان به شکل گسترده ، روابط معاملی میان
پیشهوران و مشتریان در قالب « اجارة خدمات » تحلیل گردید. نظریة حضرت علی (ع)
دربارة « اجیر مشترک » که مصداق بارز آن پیشه ور بود ، و به مسألة ضمان و مسؤولیت
ناشی از خسارتهای وارد آمده بر کالا مربوء می شد مبدأ تحولی شکلی و محتوایی بود که
از دورة آغازین فقه تا دورة گسترش آن محافل فقهی را تحت تأثیر خود داشت.در دوره های
بعد ، فقیهان در تحلیلی فقهی از این مسأله به ادله ای چون «مصلحت » ، « استحسان » و
« سد ذریعه » و نیز « قاعدة اتلاف » استناد جستند. نگارندگان با بررسی تاریخی
روایات پرشمار برجای مانده دربارة این مسأله در سده های 2و 3 ق. ، نخست فقه بومی و
آرای فقیهان امصار در این دوره را مورد بررسی قرار داده اند و سپس با طبقه بندی
روایات منقول از اهل بیت(ع)، سعی در ارائة یک نظام منسجم حقوقی از آنها دارند.
خلاصه ماشینی:
"این روایات که در سده های بعد نیز اساس تحلیل فقیهان مذاهب گوناگون قرار گرفت ، در کنار روایت منقول از امام صادق ( ع ) از حضرت علی (ع) در منابع روایی امامیه ( کلینی ، 5/242 ؛ ابن بابویه ، من لا یحضره الفقیه ، 3/256،257 ؛ طوسی ، الإستبصار ، 3/131 ) با مضمون ضمان اصناف مختلف پیشه وران به جهت احتیاط و عدم ضمان در صورت رخ دادن امور غالبی چون آتش سوزی و غرق شدن که می تواند به نحوی توجیه کننده دیدگاه مخالف باشد ، قابل توجه است.
نظریة ضمان اجیر توسط امام صادق ( ع ) در ذیل برخی از روایات مربوط به پیشه وران به عنوان یک قاعدة کلی این گونه بیان گردید که: « هر اجیری که برای اصلاح کالا به او دستمزد پرداخت می شود ، در صورت وارد آوردن خسارت بر آن ضامن است » (کلینی ، 5/241-242 ؛ ابن بابویه ، من لا یحضر ، 3/253-254 ؛ طوسی ، همان ،3/132 ؛ نیز نک : قاضی نعمان ، 2/75 ).
در حالتی که کالای تحویل گرفته شده توسط اجیر یا پیشهور ، بدون دخالت او تلف میگردید ، هر چند اغلب فقیهان امامی اجیر را ضامن نمیدانستند (نک : طوسی ، النهایه ، 447 ؛ همو ، المبسوط ، 3/241-241 ؛ ابوالصلاح حلبی ، 347 ؛ ابن براج ، 1/498 ؛ ابن حمزه ، 267 ؛ یحیی بن سعید ، 295 ؛ محقق حلی ، 2/187 ؛ علامه حلی ، مختلف الشیعه ، 6/120 ؛ شهید ثانی ، 5/224 ؛ اردبیلی،10/73 ؛ وحید بهبهانی ، حاشیه ، 512 ؛ بحرانی ، 21/614-615 ؛ صاحب جواهر ، 21/342 ؛ یزدی ، 2/392) ، ولی شیخ مفید (ص 643 ) و سید مرتضی (ص 225 ) ، پیشهوران را ضامن میدانستند."