چکیده:
در اساطیر ایرانی اهریمن و ضحاک از جهات گوناگون با هم قابل مقایسه هستند. مهمترین جنبهای که این دو را بیشتر به یکدیگر شبیه میکند، کالبد «مار» است. مار اولین و مهمترین کالبد اهریمن و ضحاک است. به علاوه، «گرگ» نیز در وجود و نام ضحاک تبلور یافته است. نام ضحاک (aži.dahāka) به دلایل متعدد «مارـ گرگ» یا «مار گرگسان» معنی میدهد. Dahāka به معنی «گرگ» و از ریشه هندواروپایی dhau به معنی «خفه کردن» است. کسانی که خود را dāha یا dāsa مینامیدند، جوانانی جنگجو بودند و با این تسمیه تلاش داشتند تا به هنگام رزم خوی و خصلت «گرگ» اسطورهای را در خود تقویت کنند. در اساطیر ایرانی اژیدهاک، ماری اژدهافش، سه سر، سه پوزه و شش چشم است. چنین اژدهایی نزد سایر ملل نیز دیده میشود. اسلاوها، روسها، ژرمنها و اقوام بینالنهرین با چنین موجود دهشتباری آشنایی داشتند. در طی تاریخ تطور، این اژدهای مارفش بدل به شاهی ماردوش گشت. اگرچه ماردوشی در ایران نماد ستم و خونریزی است، در بینالنهرین خدایگان و الهگان و شاهان را گاه به صورت ماردوش به تصویر میکشیدند. اژدها در اساطیر بسیاری از اقوام رباینده دوشیزگان و دشمن آب و گاو است. قهرمان اژدهاکش نیز پرورده یا پرورنده گاو، نجاتبخش دوشیزگان است و در لحظه کشتن، اژدها نمادی از گاو حاضر است.
خلاصه ماشینی:
"طبقه ماران و گرگان در اساطیر ایرانی حال این پرسش مطرح می شود که چرا از نام «مار» و «گرگ » در نامیدن خطرنـاک تـرین دشمن بشریت و آفریده اهریمن استفاده شده است ؟ در متن اساطیری بندهش بخش مفصلی به آفرینش جانوران نیک و بد اختصاص یافته است (فرنبغ دادگی ، ١٣٦٩: ٩٧-٩٩).
اما گرگ (همان : ٩٩-١٠٠) یک بخش مجزا را به خود اختصاص داده است ، که نشان از اهمیت این جانور در اساطیر ایرانی دارد.
طبقه خرفستران متشکل از «مـار و کـژدم و کربسـو و مور و مگس و ملخ و دیگر از این گونه » (بندهش : ٩٧) اسـت و گـرگ نیـز بـا صـفت «تیرگی زاده ، تیرگی تخمه ، تیرگی تن ، سیاه ، گزنده ، بی موزه ، خشک دندان » مشخص شده است (همان : ٩٩).
عجیب اینکه برای وجود ضحاک تنها یک نکته مثبت ذکر شده اسـت : «٣٤- و از ازی - دهاگ بیوراسب و افراسیاب تور گجسته این سـود بـود ٣٥- کـه اگـر فرمـانروایی بـه بیوراسب و افراسیاب نرسیده بود، آنگاه گنامینوی گجسته آن فرمانروایی را به «خشـم » داده بود.
اما براساس یک بن مایه کهن هنـدواروپایی (سـرکاراتی ، ١٣٨٥: ٢٣٧) ازدهاگ به بند کشیده شده ، باید در آخر زمان دسـت بـه تبـاهی انجـامین بزند و با این کار نابودی نهایی خود را حتمی سازد."