چکیده:
اصطلاح «تکلیف» از جمله اصطلاحات و واژگانهای تخصصی است که بخش قابل توجهی از آثار
شفاهی و مکتوب امام راحل (رحمةاللهعلیه) را به خود اختصاص داده است.
در مجموعه ارزشمند صحیفه نور این واژه در 56 پیام و در هر پیام، بارها و بعضا بیش از ده بار
تکرار شده است. نکته قابل توجه دیگر استمرار کاربرد این اصطلاح در طول حیات امام راحل
(رحمةاللهعلیه) است بهگونهای که از دوره زمانی مربوط به انتخابات انجمنهای ایالتی و ولایتی تا
وصیتنامه سیاسی ـ الهی ایشان در مناسبتهای مختلف سیاسی و اجتماعی در بیاتات و نامهها مورد
بهرهبرداری قرار گرفته است. افزون بر اینها گونهگونی حوزههای مختلف کاربرد این واژه از قبیل
حوزههای عرفانی، کلامی و فقهی قابل تأمل است.
دقت نظر در سه نکته یادشده نشان میدهد که موضوع تکلیفگرایی در ساختار کلان اندیشه امام
خمینی (رحمةاللهعلیه) سرمشق نظری و حوزه تفکری (paradigm) را تشکیل داده است. این مقاله
درصدد است ابعاد سهگانه این سرمشق را به گونهای موجز تبیین کند. سرمشق نظری یا حوزه تفکر
(paradigm) قالب تحلیلی خاصی است که با نوعی ارزش داوری همراه شده است. در فلسفه، این
مفهوم «چارچوب نمونه» معنا شده است اما در جامعهشناسی این اصطلاح بر مکاتبی دلالت میکند که
هر یک به خودی خود کامل است و روشها و نظریههای خاص خود را دارد.(1)
خلاصه ماشینی:
"» (2) در این بیان کوتاه، امام راحل (رحمةاللهعلیه) درواقع به نکات مهمی اشاره داشتهاند ازجمله اینکه تکلیفگرایی میتواند فرد را از سطح توانایی خود فراتر ببرد و نگاه او را از اهداف مقطعی و نتایج آنی و ملموس به سمت تحقق اهداف بلندمدت جلب کند؛ برای رسیدن به اهداف، منابع را توسعه دهد و امکاناتی را که فراتر از حیات ظاهری وجود دارد در دسترس انسان قرار دهد تا عمل اجتماعی او را شکل دهد و تسهیل نماید.
2ـ امام امت (رحمةاللهعلیه) تکلیف را در مقابل نتیجه قرار دادهاند نه مقابل «حق» و اصولا پارادوکس حق و تکلیف از نظر ایشان حل شده و خداوند متعال برای انسانها هم حقوق و هم تکالیفی وضع نموده است که هر دو فهرست در مسیر کمال او برنامه جامع هدایت را شکل میدهند."