چکیده:
با گذشت 25 سال از رحلت رسول گرامی اسلام(ص) و حوادث سیاسی که سرانجام به
سلطه بنیامیه و اشراف قریش بر امور جامعه منجر شد، اوضاع سیاسی جامعه و فرهنگ
حاکم، احیای سنتهای رسول خدا(ص) و دستور الهی را برنمیتافت و در روزگاری که دغدغه
جناحهای سیاسی و گروههای قدرت از تغییر حکومت، کسب قدرت و پیروزی بر رقیبان
سیاسی خویش بود. اعراب بدوی، غلامان و موالی و رزمندگان جبهههای نبرد که به عنوان
عوامل سیاسی تغییر قدرت وارد صحنه سیاست شده بودند، در انتها اختیار را از کف اشراف
ربودند و برخلاف میل آنان امیرالمؤمنین علی(ع) را به قدرت رسانیدند. امیرالمؤمنین(ع) هر
چند زمان را زمان خود نمیدید و مشکلات زیادی را فراروی خود میدید، به این دلیل که
حضور حاضر و اتمام حجت به وجود ناصر، ایجاد وظیفه کرده و از سویی خدای متعال از
دانشمندان عهد گرفته که بر سیری ظالمان و گرسنگی ستمدیدگان بیتفاوت نباشند. بیعت را
پذیرفت و عزم خویش را برای اقامه قسط و عدل و اجرای حدود الهی جزم کرد و همه
سختیها را نیز در راه این هدف مقدس به جان خرید.
خلاصه ماشینی:
"امیرالمؤمنین(ع) با صراحت و روشنی برنامههای سیاسی و اقتصادی خود را چنین بیان میفرماید: «سوگند به آن کسی که پیغمبر را به حق فرستاد همه شما را درهم آمیزم (نظام اشرافیگری قبیلهای و برنامههای نژادپرستانه را برهم میزنم) و شما را کاملا غربال خواهم کرد و همچنان کفگیری که دیگ در حال جوشش را زیر و رو میکند شما را زیر و رو خواهم کرد تا اینکه پایینترین شما (و آنان که از دید شما پستترین هستند) به بالاترین مقامهای سیاسی ـ اداری دست پیدا کنند و کسانی که (در حکومت عثمان به ناحق) به مقامات بالای جامعه صعود کردهاند به پایینترین مقام و مرتبه، تنزل پیدا خواهند کرد.
» (22) هنگامی که امیرالمؤمنین(ع) خواست کار خویش را آغاز کند، سیاستمدارانی همچون مغیرةبن شعبه و خیرخواهان سیاستپیشهای همچون ابن عباس از آن حضرت خواستند که از دست زدن به اصلاحات شدید سیاسی خودداری کند، زیرا هنوز پایههای حکومتش استوار نشده و قدرت مقابله با قریش را پیدا نکرده است، فعلا با آنها روشی تأییدی را درپیش گیرد تا پس از گذشت مدتی بتواند آنان را از کار باز دارد.
ممکن است از طلحه و زبیر که خود در ریختن خون عثمان تلاش میکردند چنین پیشنهادی بعید بنماید، اما از آنجا که این مطلب در بیشتر منابع نقل شده و پاسخ امیرالمؤمنین به آنها در نهجالبلاغه نیز آمده است، وقوع آن را مسلم میدارد.
اما شاید تحلیل آن چنین باشد که خواستهاند اولا با ترغیب علی(ع) به انجام این کار فتنهای برپا کنند که کمترین آن فسخ بیعت شورشیان با امیرالمؤمنین(ع) بود و اگر احیانا آنها موفق میشدند پس از امیرالمؤمنین(ع) به خلافت برسند، بهانه خونخواهی از مخالفان گرفته شود؛ زیرا قبلا توسط امیرالمؤمنین(ع) عدهای به نام قاتلین عثمان قصاص شده بودند."