چکیده:
صدرالمتألهین معارف اعتقادی را مهمترین رکن ارزشها و مقامات دینی چون توحید و
ایمان معرفی میکند. وی معتقد است معرفت مطلوب درباره خدا و سایر حقایق دینی نه آن
اعتقادی است که عوام به نحو موروثی و مقلدانه دارند و نه معرفت متکلمان و فیلسوفان که از
راه مجادله و یا بحث صرف و تفکر عقلی به دست میآید؛ بلکه این معرفت، یقین حاصل از
نوری است که خدای سبحان برقلب مؤمن میتاباند. از سوی دیگر ملاصدرا ایمان را به مثابه
تصدیق و عقیده جازم قلبی نسبت به معارف دینی تصویر میکند. براین اساس؛ تنها اعتراف
صرف زبانی و ایمانی که از سرشک و انکار و غفلت صورت پذیرفته است، نمیتواند ایمان به
شمارآید و در مقابل، هر نوع اعتقادی که فرد در آن نسبت به اصول ایمانی تصدیق جازمانه
دارد ایمان حقیقی نام خواهد گرفت.صدرالمتألهین اعتقاد فیلسوفان را که بدون تمسک به نور
نبوت و ولایت به شناخت عالم اقدام میکنند و تنها از راه نظر و تفکر عقلی به حقایق
پیمیبرند ایمان نمینامد. البته از نظروی خداشناسی و معرفت دینی فیلسوفان در مرتبه
بالاتری از اعتقادات مقلدانه عوام و اهل کلام قرار دارد.ملاصدرا در برخی از آثار خود، ایمان
را تصدیق و معرفت یقینی دانسته و وجود عناصر عاطفی و احساسی را نادیده گرفته است.
استاد مطهری با وجود تأیید عقل و توانایی آن در دستیابی به معرفت در تحقق ایمان،
اموری چون تسلیم و گرایش را نیز دخیل میداند.
خلاصه ماشینی:
"(32) ملاصدرا در کتاب فلسفی خود، مشاعر، به طریقی مشابه همین بحث را مطرح میکند و اظهار میدارد که ایمان حقیقی به خدا و قیامت برای نفس علامه از راه براهین یقینی و آیات الهی به دست میآید (33) وی در یکی دیگر از آثار خود، که به روش متعارف متکلمان وارد بحث ایمان شده است، آن را مجرد «علم و تصدیق» میداند (34) گرچه پیش از او گروهی چون اشاعره ایمان را به «تصدیق صرف» تعریف میکردند و میان عبارات ملاصدرا و متکلمان و حتی نحوه استدلالهای آنها تفاوت چندانی دیده نمیشود، توجه به نکاتی چند بیان ملاصدرا را از دیگران متمایز میکند: یک ـ او در این موضع، ایمان را مجرد علم و تصدیق معرفی کرده است برخلاف اشعریان که هیچ گاه کنار تصدیق واژه «علم» را به کار نبردهاند.
ملاصدرا در بیان مرتبه سوم ایمان چنین بیانی دارد: «و الثالثة ان یعرف هذه المعارف الایمانیة و یصدق بها عرفانا کشفیا او تصدیقا برهانیا و علما یقینیا بواسطة نور یقذفه الله فی قلب من یشاء من «عباده» و سپس در شرح این مقام ابراز میدارد که «وصاحب المقام الثالث مومن بمعنی انه بصیر بحقایق الامور الایمانیة بصیرة قلبیة و مشاهدة عقلیه از قدانکشفت له اسرار الملکوت و خفایا عالم الغیب و الجبروت» از عبارت نخست چنین برمی آید که اگر کسی پس از شناخت معارف، آنها را با عرفانی کشفی و یا6 علمی برهانی و یقینی مورد تصدیق قرار دهد دارای این مقام ایمانی به شمار میرود، ولی به نظر میرسد که امکان ندارد وی در حصول این مقام ایمانی یکی از این دو را کافی بداند و در نظر داشته باشد که حداکثر جمع آنها را ممکن بداند و یا ترجیح دهد زیرا ملاصدرا خود در عبارت نخست اعلام میکند که تصدیق ایمانی به وساطت نوری که خدا در دل هرکه بخواهد میتاباند تحقق مییابد و در عبارت دوم به صراحت ایمان را به معنی بصیرت به حقایق امور ایمانی معرفی کرده است."