چکیده:
ابوعبدالله جابر بن حیان بن عبدالله کوفی (200 ـ 103 ق / 815 ـ 721 م)، دانشمند بزرگ شیمی در جهان تشیع و شخصیتی مورد بحث و جدل و موجد آرا و عقاید متفاوت و متعارض نزد شرق شناسان، ازجمله مهم ترین شخصیت ها در تاریخ علوم اسلامی می باشد. دو تن از شرق پژوهان که درباره وی تحقیق بسیاری داشته و نظریات متفاوت ارائه داده اند، پاول کراوس و فواد سزگین می باشند. این مقاله درصدد بررسی نظرات این دو و دلایل آن درباره جابر می باشد؛ به این منظور ابتدا به معرفی جابر پرداخته، سپس به دیدگاه های کراوس و سزگین درباره او می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"به اعتقاد وی، کراوس از زمان ظهور سیاسی قرامطه بهعنوان دلیلی بر تأیید نظریه خود استفاده کرده و ظاهرا به دوره پیشین آنان توجهی نکرده است؛ درحالیکه بررسی اصطلاحات تخصصی قرمطی نشان میدهد که این مذهب پیش از سده دوم هجری / هشتم میلادی در محافل امامیه کوفه تشکیل شده بود.
» 2 سزگین در تاریخ نگارشهای عربی ضمن اینکه قرن اول هجری / هفتم میلادی سرآغاز علوم اسلامی در همه زمینهها میداند 3 صدها کتاب و رساله از آثار جابر نام میبرد 4 معتقد است جابر همچون شیوه متداول روم و یونان باستان، دانش خود را در مقالات متعددی تقسیم کرده بود.
5 پس از این سزگین در رد فرضیه کراوس ـ مبنی بر اینکه برخی از ترجمههای موجود (متعلق به سده سوم هجری / نهم میلادی) تنها برگردان کتابهای یادشده [در نقل قول فوق] از یونانی به زبان عربی است و بر همین اساس جابر بن حیان متعلق به سده دوم هجری / هشتم میلادی نمیباشد ـ دلایل ذیل را مطرح میکند: 1.
» 3 تحلیلی بر آرا سزگین نخستین کسی نیست که کار پژوهشی روسکا و کراوس درباره چگونگی آغاز و گسترش کیمیاگری عربی را مورد انتقاد قرار داده است و جابر را متعلق به قرن دوم میداند؛ کسانی چون حاجی خلیفه همه جا نام جابر را با عبارت «شاگرد [امام] جعفرصادق×» ذکر میکند 4 و کارادوو 5 به هنگام سخن گفتن از جابر میگوید: «او دو معلم داشت به نامهای خالد بن یزید بن معاویه و [امام] جعفر صادق× داشت."