چکیده:
ابن فراء حنبلی از فقهای بزرگ اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری است که نقـش مهمی در گسترش مکتب فقهی حنبلی داشته است . آنچه از او بـه جـای مانـده او را یـک متشرع سنی مذهب متعصب نشان می دهـد. ابـن فـراء در الاحکـام السـلطانیه کـه کتـابی فقهی ـ سیاسی به شمار می رود، می کوشد تا به توجیه فقهـی نظریـة اسـتیلاء در سیاسـت بپردازد و در این راه از هیچ کوششی فروگذار نمی کند. بـه راسـتی او را مـی تـوان یکـی از مهم ترین اندیشمندان نظریة تغلب و استیلا در میان اهل سنت دانست . با ایـن حـال هـیچ نگاشته ای از وی به فارسی ترجمه نشده و کار مستقلی نیز در مورد او وجـود نـدارد. مقالـه حاضر می کوشد با بررسی وجوه مختلـف تفکـرات ابـن فـراء، تصـویری اجمـالی از اندیشـه سیاسی وی ارائه دهد.
خلاصه ماشینی:
"غالب اندیشه های سیاسی اهل سـنت ، خاصـه در دورة میانـه ، قدرت را در کانون مباحث خود قرار می دهند، و این در حالی است که نظامهای معرفتی شیعه ، با در نظر داشتن نظام سیاسی آرمانی ـ که همان حکومت آخرالزمانی امام غایـب اسـت ـ بـه منتقـد اصلی قدرت تبدیل می شوند.
با این حال در میان آثار قاضی ابو یعلی آنچه که بـرای مـا از اهمیـت برخـوردار اسـت کتـاب الاحکام السلطانیه است ؛ زیرا در این کتاب ابن فراء با رویکردی نظـری بـه مباحـث فقـه سیاسـی می پردازد.
شگفت این که ماوردی و ابن فراء هردو در یک روزگار و در یک شـهر مـی زیسـته انـد و چنـانکـه محمد حامد الفقی در مقدمة کتاب ابو یعلی اظهار می دارد: «نمی دانیم کدام یـک از آنهـا نخسـت کتاب خود را تألیف کرده و کدام به تقلید از دیگری پرداخته و گـام بـر جـای گـامهـای او نهـاده است .
اما در نظریات ابن فراء، نه تنها حاکمی که با تغلب و استیلاء به قـدرت رسـیده از مشـروعیت شرعی برخوردار است ، بلکه می تواند مناصب شرعی مهمی چون امارت حج را نیز به افراد مختلـف تفویض کند؛ به نظر می رسد این نکته یک چرخش پارادایمی مهم در فقه سیاسی اهل سـنت بـه شمار می رود (همان: ٢٠).
بنابراین مشخص است که در دستگاه فقهی ابن فراء قواعد فقهی کـه اصـول ثابـت بـه شـمار می روند، دچار تغییر گشته و در نتیجه نوع خاصی از فقه سیاسی ارائه شده که به عنصـر اساسـی اندیشه سیاسی اهل سنت تبدیل می شود."