چکیده:
اخلاق جلالی نوشته جلال الدین دوانی از علمای قرن نهم و جامع السعادات نوشته مهدی نراقی از علمای قرن دوازدهم است . این دو کتاب از جمله کتب ارزشمند اخلاق اسلامی است که این مقاله درصدد بررسی و نقد آن ها است . اخلاق جلالی ، که به زبان فارسی است ، در واقع بازنویسی اخلاق ناصری خواجه نصیر طوسی است . دوانی این کتاب را به دلیل اشتمال بر عبارات غیرمتعارف و اشعار غریب و تشویش در ترتیب فصول کتاب به دستور سلطان خلیل بازنویسی کرد. اخلاق جلالی مطابق ساختار کلی اخلاق ناصری در سه بخش کلی تهذیب اخلاق ، تدبیر منزل و تدبیر مدن و رسوم پادشاهی طرح ریزی شده است . دوانی در بازنویسی اخلاق ناصری سه کار انجام داده است : ١. تلخیص ؛ ٢. نگارش جدید و تغییر تعابیر و جملات متناسب با زمانه خود؛ و ٣. افزودن آیات ، روایات ، اشعار و حکایات . کتاب جامع السعادات ، به زبان عربی ، نوشته محمدمهدی نراقی از علمای قرن دوازدهم هجری است . این کتاب در دو باب اول و مخصوصا در باب دوم ، از اخلاق ناصری و بالاخص اخلاق جلالی اقتباس کرده است و بسیاری از عبارات او ترجمه عربی عبارات آن دو کتاب است . ولی در باب سوم ، که حجم اعظم کتاب را تشکیل می دهد، به بحث جامعی درباره فضایل و رذایل اخلاقی پرداخته است . انتقاداتی به جامع السعادات از نظر ضعف اسلوب ادبی ، اتکا به احادیث ضعیف و امانت نداشتن در نقل مطالب دیگران وارد شده است . اما نکات مثبت آن اولا جامعیت کتاب از حیث اشتمال بر بیشتر موضوعات اخلاق فردی ، خانوادگی ، اجتماعی و اخلاق بندگی و ثانیا روح ایمان ساری در کتاب و تاثیرگذاری آن است . اساس نظری اخلاق جلالی و جامع السعادات هر دو مبتنی بر نظریه اعتدال افلاطونی - ارسطویی است . روش اخلاق جلالی در پرداختن به مباحث اخلاقی بیشتر جنبه عقلی و فلسفی دارد ولی روش جامع السعادات روش تلفیقی است و جنبه نقلی آن قوی تر است
خلاصه ماشینی:
"هرچند ساختار کلی فصل دهم از مقالت اول اخلاق ناصری و لمعه دهم از لامع اول اخلاق جلالی که در معالجت امراض نفس است ، بر منوال امراض متعلق به هر قوه طرح ریزی شده و جامع السعادات در این طرح کلی و بیان برخی رذایل هر قوه از آن ها متأثر است ، ولی افزودن فصلی تحت می توان گفت تمام عنوان رذایل متعلق به دو یا هر سه قوه ابتکار خود نراقی است و حجم مطالب این هنر نراقی در همین مقام بیشتر از سه مقام قبلی است )نک .
رذایل و فضایل لذا در یک جمع بندی کلی می توان گفت جامع السعادات کتابی است که در ابیخشلاتقیازرآاچخه یلبی ساختار و چارچوب کلی متأثر از اخلاق ناصری و جلالی است و مخصوصا در باب دوم اجمال و محدود بسیار از آن دو اقتباس کرده است ؛ ولی نراقی تابع صرف آن ها نبوده و ابتکارات مهمی در اخلاق ناصری داشته که باعث شده است این کتاب به یک کتاب جامع اخلاقی تبدیل شود.
این کتاب گرچه از نظر مبنای نظری مانند اخلاق ناصری و جلالی مبتنی بر نظریه اعتدال ویژگی مهم جامع افلاطونی - ارسطویی است ولی برخلاف دو کتاب مذکور به هیچ وجه صبغه فلسفی و السعادات تلفیق عقلی صرف نداشته ، مباحث نظری و فلسفی کتاب با آیات و روایات متعدد عجین شده اعخقللایقباف الخسلافیق و است ، به طوری که خواننده بیشتر احساس میکند یک کتاب اخلاقی دینی را مطالعه نقلی و دینی است میکند تا کتاب عقلی فلسفی ."