چکیده:
مشابهت لفظی درباره آیاتی مطرح است که الفاظ آنها از جهات مختلف با یکدیگر شباهتی سوال برانگیز دارند. نوشتار حاضر تنها به بررسی آیات متشابه لفظی در مقوله ائتلاف اللفظ مع المعنی میپردازد و بر آن است به روش توصیفی تحلیلی، براساس کارکرد انواع سیاق و بهره مندی از دانش لغت، اختلاف میان آنها را تبیین نماید. برای نیل بدین هدف، دو نمونه از آیات متشابه لفظی که الفاظ آن ضمن تناسب و هماهنگی با معانی، تنها در یک واژه قریب المعنی با یکدیگر اختلاف دارند، انتخاب و پس از کشف مجموعه واژگان تاثیر گذار در این آیات، با توجه به آنها و نیز انواع سیاق، این تناسب ساختار و محتوا بازنگری و در نهایت بازسازی شده است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که توجه به انواع سیاق و مجموعه واژگان همنشین در این گونه آیات، نقش بسیار موثری در تبیین موارد اختلاف دارد به گونه ای که هر یک، در عین تناسب ظاهری، تناسب معنایی با یکدیگر نیز داشته و از حسن انتخاب مدبرانه ای برخوردارند تا جایی که اگر واژه دیگری، جای آن قرار گیرد، نمیتواند معنای نخست را افاده کند. توجه بدین امر، اعجاز قرآن را در ناحیه لفظ و معنا رقم زده و اندیشه تکراری بودن، تناقض و اختلاف میان آیات را از بین میبرد.
خلاصه ماشینی:
به همین دلیل پژوهش حاضر درصدد است ضمن احیای این علم، به بازسازی آن براساس قواعد تفسیر پرداخته و با کمک کارکرد انواع سیاق و نیز دانش لغت به بررسی معانی آن دسته از آیات متشابه لفظی که دارای تناسب میان لفظ و معنا هستند، بپردازد تا از آنجا اختلافات موجود در این دسته از آیات به خوبی تبیین شده و تصویر به هم پیوسته و منسجم مفاهیم قرآنی در بافت و سیاق آیات مختلف، نمایان گردد.
تشابه معنوی واژگان «ألفینا» و «وجدنا» در آیات متشابه زیر، که از نظر موضوع یکسان هستند، علی رغم تشابه لفظی تمامی واژگان در ابتدای هر دو آیه، در سوره بقره «ألفینا» آمده اما در سوره لقمان، واژه قریب المعنای آن یعنی «وجدنا» ذکر شده است: «و إذا قیل لهم اتبعوا ما أنزل الله قالوا بل نتبع ما ألفینا علیه ءاباءنا أولو کان آباؤهم لا یعقلون شیئا و لا یهتدون» (بقره/170) «و إذا قیل لهم اتبعوا ما أنزل الله قالوا بل نتبع ما وجدنا علیه ءاباءنا أولو کان الشیطان یدعوهم إلی عذاب السعیر» (لقمان/21) بررسی دو آیه متشابه فوق، با دو لفظ متفاوت در محور جانشینی، 1 در حیطه معنای واژگانی براساس انواع سیاق، مخصوصا سیاق کلمات موجود در آیات فوق و نیز آیات قبل و بعد از آن است، اما از نظر علما و قرآن پژوهان، مربوط به ساختار نحوی متفاوت هریک از دو واژه قریب المعنی است.