چکیده:
در کشورهایی که اصول دموکراسی حاکم نباشد و احزاب سیاسی و مطبوعات به مثابه مهم ترین شاخصه های آن شکل نگرفته باشند، بسیاری از حرکتها و جنبش های سیاسی از جانب استادان و دانشجویان دانشگاه ها و مراکز علمی که قشر غالب روشنفکر جامعه را تشکیل میدهند، سر بر می آورند. در ایران عصر پهلوی که حکومت از احزاب غیر دولتی و مطبوعات مستقل جلوگیری میکرد، دانشگاه ها مراکز اصلی فعالیتهای سیاسی شده بودند و اغلب گروه های سیاسی مخالف حکومت، از طریق حرکتهای دانشجویی با اقدامات حکومت مرکزی مخالفت میکردند.جنبش دانشجویی ایران طی دو دهه 1320-1340، به طور مستقیم تحت تاثیر تحولات و تغییرات سیاسی، اجتماعی و فکری جامعه قرار داشته است. به واقع هم جنبش های سیاسی و اجتماعی، در جامعۀ بزرگ تر بر دانشگاه تهران اثر گذار بوده اند و هم جنبشهای دانشجویی بر روند تحولات جامعه موثر بوده است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوۀ کتابخانهای و اسنادی به بررسی و تحلیل جنبش های دانشجویی طی دو دهۀ 1332 تا 1342 و 1342 تا 1357 پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"به طور کلی در فاصلهی سالهای 1313 تا 1320 و در دوران تاسیس دانشگاه تهران، وجود حکومت خودکامه و دیکتاتوری رضاشاه، فقدان آزادیهای سیاسی، استیلای بیگانگان، سیاستهای فرهنگی ضد دینی و گسترش فرهنگ غربی و ایده های شوونیستی ایران باستان و سیاستهای توسعه شبه مدرنیستی، زمینه نارضایتی بخشی از دانشجویان و دانشگاهیان را فراهم کرد؛ اما امکان فعالیت سیاسی گسترده از همگان سلب شده و در اثر هرج و مرج ناشی از ناکامی مشروطیت، اذهان عمومی برای حکومت دیکتاتوری آماده شده بود.
البته به این نکته نیز باید اشاره کرد که در سالهای 1313 تا شهریور 1320 به علت اینکه دانشگاه تهران تازه تاسیس شده بود، تعداد دانشجویان اندک بود و از طرفی دانشجویان مشغول به تحصیل، عمدتا از طبقات بالای جامعه بودند و به این ترتیب امکان شکلگیری جنبش دانشجویی به صورت گسترده منتفی بود و در این دوره عمدتا فعالیتهای دانشجویی در خارج از کشور صورت میگرفت(کریمیان، 1381: 108-107).
در واکنش به این اقدام ها، سازمان دانشجویان وابسته به جبهه ملی با هماهنگی هیئت اجرایی جبهه ملی، درصدد برآمد در روز اول بهمن 1340، تظاهراتی در محوطه دانشگاه تهران برگزار کند؛ اما هنگام برگزاری تظاهرات از آنجا که کلاسها تعطیل شده بود و با افزایش تعداد دانشجویان، کنترل آنان امکان پذیر نشد و عدهای از دانشجویان به سمت دارالفنون و وزارت فرهنگ رفته از دانشگاه خارج شدند که با سرکوب شدید نیروهای انتظامی مواجه شدند؛ اما در حالی که تظاهرات رو به خاموشی میرفت، پس از گزارش نماینده ساواک در دانشگاه مبنی بر اسائه ادب به مجسمه شاه و سازمان امنیت، واحدهای چتر باز و کماندوهای ارتش از هوا و زمین به دانشگاه ریختند و با سرکوب شدید دانشجویان صدها نفر مجروح و مصدوم از طرفین به ویژه دانشجویان بر جای ماند."