چکیده:
چکیده معناشناسی «بین» در قرآن بر اساس روابط همنشینی و جانشینی معناشناسی واژگان قرآن از مهمترین ضرورت ها و رسالتی بر دوش پژوهشگران زبان عربی است، که برای درک و فهم قرآن، لازم و ضروری است، گرچه خرد و عقل بشری از دسترسی آن معانی والا، قاصر و ناتوانند و تنها دیدگان روشن و دارای بصیرت میتوانند به محاسن انوار آن دست یابند که «لا یمسه إلا المطهرون»، ولی این مطلب از ارزش و ضرورت و اهمیت کاوشهای قرآنی چیزی نمی کاهد. پژوهش حاضر که در نوع خود بی نظیر است، با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی روابط همنشینی و جانشینی ساخت های مختلف واژه «بین» در قرآن پرداخته، و با بررسی هر یک در ساخت های همسان، به تدوین چارچوبی روشن برای معنای غالبی این ساختها می پردازد. از مهمترین دستاوردهای این پژوهش، اثبات دلالت «بین ذلک» بر ویژگی اعتدال و حالتی بینابین میان دو صفت متضاد است، همچنان که «بین أحد» به دلیل قرار گرفتن نکره در سیاق نفی، بر عموم و متعدد دلالت دارد و نه بر مفرد؛ «بین ایدی» نیز با توجه به همنشینی با جهات یا زمان یا واژه ای از ریشه تصدیق معانی متفاوتی به خود می گیرد. همچنین علیرغم ادعای پیشینیان بر عدم وجود دلالت «بین» بر زمان در قرآن، برخی ساختهای همنشینی این نوع دلالت را اثباتمیکند.
خلاصه ماشینی:
گرچه واژه «بین» در قرآن 264مرتبه بهکار رفتهاست، ولی برخی مدعیاند در اثبات این تضاد معنایی و از ضدیت معنای آن فقط همینیک مصداق در این کتاب آسمانی ذکر شده که پیرامون آن هم اختلاف زیادی وجود دارد؛ البته با تتبع در آثار قدماء مشخص میشود در آیات دیگری نیز این تضاد برداشت شدهاست، همچون: «و جعلنا بینهم موبقا»(کهف: 52) که به معنی «تواصلهم فی الدنیا» است و معنای «جعلنا بینهم»، یعنی پیوستگی آنان در دنیا هلاکتگاه آنان در روز قیامت است» (فراء، 1983م، ج 2، ص147 و ابن منظور، 1408ق، ج 13، ص67) «هذا فراق بینی و بینک» (کهف: 78)؛ «بین» را «بهمعنی الوصل» دانستهاند (نیشابوری، 1416ق، ج4، ص452؛ رازی، 1408ق، ج21، ص 489) «بلغا مجمع بینهما»(کهف: 61) معنای وصل بارز است(زجاج، 1420ق، ج3، ص33) «وأصلحوا ذات بینکم»(انفال: 1) بین به معنای وصل بوده و به صورت (حقیقت وصل و اتصال) معنا میشود(زجاج 1420ق، ج2، ص442) این همه توارد معنای وصل، مانع از آن میشود که بهسادگی از آن گذشت و آنرا نادیده گرفت.
مثالهایی که برای دلالت «بین» بر زمان از علمای نحو بیان شدهاست، عباراتی چون: «بین المغرب و العشاء یفعل الله ما یشاء» و «ازورک بین العصر و الاصیل» بوده و بر اساس ادعای نحویان و قرآنپژوهان «از قرآن برای ظرف زمان، مثلی پیدا نشدهاست»(قرشی، 1371ش، ج1، ص255)؛ تاکنون نیز کسی از ایشان برای دلالت بین بر زمان به آیات قرآنی مثال نزدهاست، علیرغم آنکه این مدعا صحیح نمیباشد و اگر نیک بنگریم متوجه خواهیمشد نمونههای دلالت «بین» بر مکان در قرآن فراوان بوده، و اینکه نحویان در هنگام مثالزدن برای بین زمانی به قرآنکریم استشهاد نکردهاند، نیز محل تامل است، زیرا نمونههای ذکر شده در آیات زیر دلالت بین را بر زمان تبیین مینماید: «وعادا و ثمود وأصحاب الرس و قرونا بین ذلک کثیرا»(الفرقان: 38) مسلم است که مقصود آیه اقوامیاست که در زمانهای ما بین این اقوام یاد شده زندگی کردهاند؛ بهعنوان نمونه خسروی اینگونه ترجمه کردهاست: «و اقوامی بسیار در فاصله بین(قوم نوح و عاد و ثمود تا اصحاب رس) را هلاکساختیم».