چکیده:
از آنجا که زنان نیمی از پیکرهی جامعهی بشری را تشکیل میدهند، بالطبع نمیتوان حضور آنها را در جامعه و درعرصههای مختلف اجتماعی و فرهنگی نادیده پنداشت. زنان در تاریخ همیشه حضور داشته اند، اما حضورشان اکثرا به صورت پنهان بوده است. در دورهی ترکمانان نیز، زنان بهصورت پنهان و آشکار در عرصههای مختلف، نقش قابل توجه و چشمگیری داشتهاند. نقش فرهنگی خواتین در این دوره کمتر از نقش سیاسی و اداری ایشان نبوده است. به ویژه که مشاهده میشود زنانی که به دلیل توانمندی مالی به کارهای عام المنفعه پرداخته و بدین وسیله، سهم مهمی در شکوفایی فرهنگی و حمایت از دین داشتهاند. سؤال اصلی مقاله بر این محور است که زنان دورهی ترکمانان در عرصهی فرهنگی چه فعالیتهایی داشتهاند؟ در این مقاله، که به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوهی کتابخانهای صورت گرفته است، سعی بر این داریم به گونهای محدود و تا جایی که اطلاعات منابع یاری میرساند، به فعالیت زنان عصر ترکمانان در عرصهی شعر و ادبیات، عرفان و هنر اشارهای داشته باشیم و به معرفی زنانی که در هریک از حیطههای یاد شده نامی از آنان باقی مانده است، بپردازیم.زنان، ترکمانان، قراقویونلو، آق قویونلو، سیمای فرهنگی.
خلاصه ماشینی:
"با تمام این اوصاف، این نکته را نیز نباید از خاطر دور داشت که شماری از اندیشمندان و دست کم بیشتر عارفان با آموزش یافتن زنان مخالفتی نداشتند چنانکه بسیاری از زنان را بر اساس تاریخ نوشتهها میتوان دید که در خانقاهها مریدی پیشه کردهاند؛ اما در میان مشاهیر علم و ادب آن روزگار دست کم یک نامور وجود دارد که ایدههایش را در این باره در مقام مقایسه با ایدههای دیگر نامداران تفاوت میکند و او مولانا جلال الدین محمد بلخی است.
قبلهاش رشک گنبد کیوانسبز بنموده گنبد مینومعبد مردم سحرخیز است طاق او جفت طاق کاه کشانگوییا هست عکس قبه ی اوهم مصلای شهر تبریز است (خنجی اصفهانی،1382: 406) جانبیگمخاتون زن شیعه مذهب عرصهی سیاست و فرهنگ در خصوص هنرهای اسلامی، از میان خواتین این عصر، بیگم خاتون، همسر جهانشاه قراقویونلو از زنان هنر دوست و ادب پرور و بانی اصلی مسجد کبود تبریز، بسیار مشهور است.
آقای محمدعلی مخلص در کتاب فهرست بناهای تاریخی آذربایجان شرقی همکاری این سه نفر را در ساختن مسجد کبود چنین مینویسد: «مسجد کبود تبریز از ابنیهی زمان جهانشاه قراقویونلو متعلق به نیمه قرن نهم هجری است که به وسیله جان بیگم خاتون همسر جهانشاه بنا شده و توسط دختر او صالحه خاتون در زمان حکومت سلطان یعقوب آق قویونلو مرمت گردیده است."