چکیده:
میرزا حبیب خراسانی(١٢٨٧-١٢٢٨) وحاج میرزا محمدمهدیمحیالدین الهی قمشه ای (١٣٥٢- ١٢٨٠) هردو ازشاعران و عارفان بزرگ عصرخود محسوب میشده اند. اشعارهر دودارای همسانیهای فراوانی است . بیشترین جنبه های این همانندیها وهمسانیها را گزاره های عرفانی، دربر میگیرد.هر دو از شاعرانی چون مولوی وحافظ وام گرفته ، از نظر منش فکری هردو باورمند به جبروسرنوشت بوده وازاهمیت عشق ،شناخت نفس وعجز عقل در معرفت به حق سخن میگویند. دیوان آن دو با وجود دارا بودن چنین مشابهت - هایی، تفاوت هایی در مسائل سبکی، لغوی و میزان وکیفیت به کارگیری صنایع ادبی دارند. در این نوشته با استناد به اشعار دیوان هردو شاعر، به مقایسه وتطبیق شعر این دوشاعر و بررسی مشابهت ها وتفاوت های آنهاخواهیم پرداخت .
خلاصه ماشینی:
به هم شبیه اند، اما درمواردی تفاوت هایی نیز با هم دارند؛ میرزا حبیب خلاف الهی در پی بیان انساب وشرح زندگانی خود نبود و در این زمینه تنها به سادات بودن خود اکتفا کرده است ،وی حتی به جمع آوری اشعار خود هم تمایلی نداشته ؛ چه اواز نهادن لفظ شعروشاعری برخود ونوشته هایش دوری میجسته است : شعرمن بینات قرآن است بمخـوان شـــاعرودبیــرمرا شاعری ودبیــری اندر وزن می نسنجد به یک شعیرمرا نیستم شاعر ارچه شعر بود خوشتر ازعمعق وجریر مرا (میرزاحبیب ،١٣٧٩: ٦٤) خلاف شاعران سبک خراسانی، غزلهای میرزاحبیب خراسانی، به تخلص شاعری ختم نمیشود که میتواند حاکی از بیتوجهی شاعر به ذکرنام خویش وبیاعتناییاش به ناتمام ماندن غزلها باشد.
چه صوفی وچه زاهد وچه رند وچه شاه راهش به خدا نیست گراز خویش جدانیست ( همان :٨٥) شاید این ادعا، چندان بیجا نباشد اگربگوییم دیوان میرزا حبیب جامع اشعار دیگر شاعران است .
الهی قمشه ای بیشتر از میرزا حبیب تحت تأثیر شاعران دیگربه ویژه حافظ بوده ، اما میرزاحبیب اگرچه از اشعار دیگرشاعران بهره جسته اماتشابه وتقلید اوبیشتر تقلید وزنی است تقلید اوزان تند وضربی دیوان شمس تبریزی.