چکیده:
در طبقه بندی گنبدهای سنتی، گنبد به دودسته گنبدهای رک (مخروطی) و گنبدهای نار (شبه نیم کره) تقسیم می شود. گنبدهای ارچین گونه ای از گنبدهای رک هستند که در منطقه میانرودان (بین النهرین) و جنوب غربی ایران درگذشته رواج داشته اند. گنبدهای ارچین شکلی مخروطی دارند و از توالی و تکرار پلکان هایی تشکیل شده اند که در هر ردیف به صورت حلقه درآمده اند و این حلقه ها از پایین به بالا به تدریج کوچک می شوند. بنا بر این هندسه برخالی بهترین راه برای تبیین هندسه آنهاست. زیرا روابط عددی در تناسبات شکل های خودمتشابه در طبقات، و تناسبات اجزاء گنبد اعم از ارتفاع طبقات، دهانه و سایر اجزاء هر یک با رابطه ای خاص الگویی برخالی ایجاد می کند. این پژوهش با بررسی دقیق گنبدهای ارچین در این حوزه تلاش دریافتن ساختارهای مختلف هندسه گنبدهای ارچین با استفاده از دنباله های عددی و رابطه آنها با هندسه برخالی دارد.
In the classification of traditional domes، they are divided into two main categories: “roc” (cone-shaped) and “nar” (hemisphere-like) domes. Urchin domes are a sub-category of cone-shaped domes which were common in the past in the region of Mesopotamia and southwest of Iran. The fractal geometry is the best way to describe the geometrical structure of these domes، because the existence of self-similar figuresm and the relations between the parts of the dome، such as the height and span، create some fractal relations. In this paper we try to make a detailed study of urchin domes and to discover their geometric structures using some numeric sequences in relation with fractal geometry.
خلاصه ماشینی:
1. Tabbaa درنهايت ميتوان نتيجه گرفت که گنبدهاي ارچين برگرفته از سنت هاي معماري منطقۀ خوزستان و ميان رودان هستند و پيوستگي خوبي با آنها برقرار کرده اند و به نوعي فن آوري ساخت سنتي را با استفاده از مصالح بومي ميسر کرده اند و اگر هم فقط به دلايل فني و اقليمي شکل گرفته باشند بازهم ساختاري ريشه دار در فرهنگ کهن اين منطقه دارند (مهدوي نژاد و مشايخي، ١٣٩٠).
دو طبقه از گنبد که روي يکديگر قرار گرفته اند (با فرض =n) اما شکل دقيق حلقه هاي ارچين چندضلعي نيست ، زيرا اگر معمار به همين کم شدن شعاع به وسيلۀ فاصله ميان دايره محيطي و محاطي بسنده کند در چند ضلعيهايي با اضلاع زياد، مثل ١۶ يا ٢٠ ضلعي، که معمولا در اين گنبدها استفاده ميشوند فاصلۀ ميان دايرٔە محيطي و محاطي بسيار کم بوده و کار به هم رساندن گنبد بسيار طولاني و ارتفاع گنبد بسيار زياد ميشود.
گنبد بقعه يعقوب ليث صفاري، نزديک دزفول ، خوزستان ساير روش هاي افزايش مقدار قدر نسبت اما براي افزايش قدر نسبت راه هاي ديگري نيز وجود دارد که در برخي گنبدهاي ارچين به کار رفته است ، به عنوان مثال ميتوان به جاي کمان هاي کاهنده شعاع دايرٔە محاطي کمان هايي را به صورت محدب به کاربرد که دايرٔە محيطي را بزرگ کند.