چکیده:
برغم مباحث گوناگونی که تاکنون پیرامـون اولتیمـاتوم ١٩١١ روسـیه درگرفتـه است هنوز درباره برخی از ابعاد این رخـداد و نیـز مواضـع سیاسـی برخـی از شخصیت های مهم پیرامون آن ابهام های جـدی وجـود دارد و همـین ابهـام هـا موجب بروز یک رشته خطاهای تاریخی آشکار شده است . یکی از این خطاها مواضع سیاسی مدرس یرامون اول یماتوم است . مواضع او با آنچه که در پاره ای از پژوهش های تاریخی و یا در محافل سیاسی نقل می شود کاملا تغایر دارد. در فضای پس از نقلاب ، مدرس به عنوان یک شخصیت روحانی مسـتقل و یـک سیاستمدار خوشنام و یک چهرة آزادی خواه ملی در کانون پژوهش های تاریخی و مباحث سیاسی قرار گرفت . نگاه م بت امام خم نی پژوهش در باره ی مدرس را رونق داد. تلاش برای بدیل مدرس به یک لگوی تاریخی و یک سیاستمدار ممتاز سبب شد تا مسائل غیرو قعی زیادی در همین پژوهش ها به یشان نسبت داده شود. از آن جا که این خطاها در حال بدیل شدن به حقایق مسلم تاریخی هس ند، نگارنده به اس ناد منـابع اصـلی و معتبـر بازمانـده از دوره ی اول یمـاتوم ١٩١١ می کوشد ضمن نقد دیدگاه های موجود درباره ی مواضع مدرس و نقـض روایت های نادرست و ارزیابی منشاء شکل گیری این روایـت هـا بـه بـازخو نی آن ها و طرح روایت های جایگزین پرازد.
خلاصه ماشینی:
بازخوانی مواضع سیاسی مدرس در برابر اولتیماتوم ١٩١١ روسیه به ایران علیرضا ملائی توانی * چکیده برغم مباحث گوناگونی که تاکنون پیرامـون اولتیمـاتوم ١٩١١ روسـیه درگرفتـه است هنوز درباره برخی از ابعاد این رخـداد و نیـز مواضـع سیاسـی برخـی از شخصیت های مهم پیرامون آن ابهام های جـدی وجـود دارد و همـین ابهـام هـا موجب بروز یک رشته خطاهای تاریخی آشکار شده است .
در میان منابع تاریخ مشروطه مهدی ملک زاده ضمن پذیرش روایـت شوسـتر دو تغییـر مهم در آن صورت داده است که به نوبه خود بر تناقض ها افـزوده اسـت : نخسـت ، او ایـن شخص و این روحانی آزادی خواه را حاجی شیخ محمدحسن استرآبادی دانسـته اسـت و دوم ، برخلاف شوستر که وی را آغازگر سخنان نمایندگان مجلس در مخالفت با اولتیمـاتوم خوانده ، معتقد است وی پس از نمایندگان تندرو سخنان خود را ادا کرد (ملـک زاده ، ١٣٧١: ٦/١٤٦٢- ٧).
در حالی که اگر به مشروح مذاکرات نمایندگان مجلس رجوع می کرد به نادرست بودن این روایت پی می برد و به درستی درمـی یافـت کـه سـخنان خیابـانی ، سـلیمان میـرزا، اردلان ، دهخوارقانی و سایر نمایندگان مجلـس در آن روز بـه مراتـب شـورانگیزتر و اثرگزارتـر از سخنان جعلی یاد شده است .
مکی کـه نخسـتین پـژوهش تاریخی در باره مدرس را در فضای پس از انقلاب با عنوان «مدرس قهرمان آزادی » در سال ١٣٥٨ انتشار داد بدون آن که روایت شوستر را تکرار کند و یا آن را به مدرس نسبت دهـد می نویسد، مجلس با اولتیماتوم مخالفت کرد و مدرس هم از مخالفان اولتیماتوم بود و تنهـا معدودی از نمایندگان هوادار روسیه با پذیرش اولتیماتوم و اخـراج شوسـتر موافـق بودنـد.