چکیده:
داستان گلریز نخشبی در شرح عشق شاهزاده عجب ملک ، فرزند پادشاه ترکستان به دختر شاه پریان نوشلب و اتفاقات و موانعی است که در راه رسیدن او به معشوقش پیش میآید . درون مایه های داستان «گلریز»، که ضیاءالدین نخشبی آن را به سال ٧٥٠ هجری قمری در قالب نثری آمیخته به نظم آفریده است ، یادآور افسانه های پریانی است که رویای بسیاری از آن ها را در داستان هایی همچون «هزار و یک شب » میتوان یافت . بن مایه های عیاری و عاشقانه که در داستان های سنتی وجود دارد در این داستان نیز کاملا مشهود است . اگرچه عواملی همچون آفرینش شگفتیها و فرضی بودن زمان و مکان ، قسمت هایی از این داستان را با بخشی از قصه های «هزار و یک شب » منطبق میسازد، اما تکه های نامنطبق آن را وجود مواردی همچون استفادة شاعر از اشعار و ضرب المثل ها، برخورداری از مایه های عرفانی و وجود ضعفی محسوس در پیرنگ داستان تشکیل میدهد. این مقاله ضمن معرفی مختصر سراینده و گزارش داستان «گلریز»، به تحلیل ابعاد گوناگون ساختاری و محتوایی از منظر عناصر داستانی موجود در داستان های عاشقانه میپردازد .
خلاصه ماشینی:
بررسی و تحلیل داستان عاشقانه گلریز ضیاءالدین نخشبی دکتر احمدرضا یلمه ها١ (نویسندة مسئول ) زهرا احمدشمسی ٢ چکیده داستان گلریز نخشبی در شرح عشق شاهزاده عجب ملک ، فرزند پادشاه ترکستان به دختر شاه پریان نوشلب و اتفاقات و موانعی است که در راه رسیدن او به معشوقش پیش میآید .
بر این اساس ، شبه قارة هند نیز که چونان ایران در دورة نخشبی توده های بسیاری از جمعیت عموما کم سواد را در خود جای داده است ، بازار مکاره ای برای داستان های عاشقانه میشود.
از جمله می توان به «تحلیل عناصر داستانی طوطی نامه » که در فصلنامۀ پژوهش های ادبی چاپ شده است ؛ همچنین معرفی و تحلیل کتاب جزئیات و کلیات ضیاءالدین نخشبی، نوشتۀ علی محمد مؤذنی، دانشیار دانشکده ادبیات تهران اشاره کرد؛ اما در مورد داستان گلریز تا کنون در ایران پژوهشی صورت نگرفته است و تنها پژوهشی که در این مورد دیده شده است ، سیری در گلریز نخشبی است که ساجد الله تفهیمی، سال ١٩٨٥ در کراچی انجام داده است .
این کتاب ، مهم ترین اثر ضیاءالدین نخشبی است و به کوشش دکتر غلام علی آریا و فتح الله مجتبایی تصحیح شده است .
این داستان عامیانۀ منثـور، که آمیخته به نظم است ، شرح عشق شاهزاده عجب ملک به نوشلب ، دختر شاه پریان و شـرح دلاوریهای او برای رسیـدن به معشـوق است که ویـژگیهای سبـکی بسیاری از داستان ها یا رمانس های عاشقانۀ سنتی و عامیانه را در آن میتوان دید.