چکیده:
«تصویرشناسی» یک نظریه ادبی است که در حوزه ادبیات تطبیقی قرار دارد. ژان ماری کاره را باید نخستین تصویرگر در حوزه ادبیات تطبیقی دانست. بعد از او تصویرگرانی دیگر نظریه او را تکمیل کردند و مولفههای تصویرشناسی را در شش مورد کلیشه، الگوی قالبی، پیشداوری، تصویر، سمبل و افسانه معرفی کردند. در این مقاله تصویر بیگانگان در شاهنامه فردوسی از منظر کلیشه پردازی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. کلیشه (عقیده عمومی) مفهومی است که نخستین بار واتر لیپ من آمریکایی آن را برای بیان عقاید عمومی در میان یک قوم و یا فرهنگ به کار برد. با عنایت به این که شاهنامه اثری حماسی است و در دفاع از فرهنگ ملی ایرانیان سروده شده است و همچنین در تعارض با فرهنگ بیگانگان است، به نظر میرسد نظریه تصویرشناسی در درک بهتر چگونگی رفتار ایرانیان با بیگانگان کمک شایانی کند. دستاورد پژوهش، ناظر بر این است که بازتاب بیگانگان در شاهنامه به صورت کلیشهپردازی شامل 13/58% از کل 43 مورد شخصیت بیگانه ای که در این پژوهش بررسی شده است را شامل میشود. بر این اساس شخصیتهای بیگانه در شاهنامه با توجه به مبحث کلیشه در تصویرشناسی به سه دسته قابل تقسیم است: الف. شخصیتهای بیگانهای که با پیوند زناشویی با ایران ارتباط برقرارمی کنند؛ ب. شخصیتهایی که به قصد تحمیل قدرت و یا گرفتن باژ و ساو به ایران حمله می کنند؛ ج. استفاده از قدرت پهلوان ایرانی در کشور بیگانه که باز در این مرحله، بیشترین ارتباط از طریق برقراری پیوند زناشویی صورت میگیرد. فردوسی دلیل و پیامد این ارتباطات را به صورتی ناخوشایند تصویر میکند.
Imagology is one of the literary theories in comparative literature .Imagologie's component can be considered in six components: cliche، mold pattern، pre judgment، image، symbol and myth.
In this article، foreign's image in Ferdosi's Shahname is epic work which is in defense of Iranian's national country and it is analysed in aspect of stereotypes processing. cliche (public belief) is a expression that is used by water Lip Man in America for stating public belief among one group or culture. The result of this research is that the reflect of foreign's image in Shahname in form of stereotype processing contain 13/58 percent from all of the four cases of foreigns personalities which are surveyed in this research. According to cliche's component، foreign personalities in Shahname can be divided to three categories: a) foreign's personalities who are linked by marriage with Iran. B) personalities who are going to impose a power or taking taxes ،attacked to Iran. C) using Iran's hero's power in foreign country.
Among this one، the most relationship with foreign is done by establishing adultery link laundering .ferdosi has drawn the cause and result of these relations by others unpleasantly.
خلاصه ماشینی:
سابقۀ پژوهش شعر فردوسي در بسياري از کتابها و مقاله ها مورد بررسي قرار گرفته است ؛ چرا که شاهنامه به عنوان حافظۀ ملي ايرانيان مورد اقبال فرهنگ دوستان بوده و هست ؛ همچنين تحقيقات و مقاله هايي با رويکرد ادبيات تطبيقي و تصويرشناسي به طبع رسيده است که ازجملۀ آنها ميتوان به موارد زير اشاره نمود: -«ديگري و نقش آن در داستانهاي شاهنامه » به کوشش کاظم دزفوليان وعيسي امن خاني (١٣٨٨)، چاپشده در نشريۀ پژوهش زبان و ادبيات فارسي، شمارٔە ١٣.
١. ازدواج دختران سرو يمني با پسران فريدون، اولين ازدواج از نوع ازدواجهاي تبار انيراني و اهريمني است ؛ پيوندي که به نوعي به فاجعه ميانجامد و بعد از آن دشمني ميان فرزندان فريدون آغاز ميشود و با کشته شدن ايرج به دست برادرانش به اوج خود ميرسد و نقطۀ آغازين تمام کين خواهيها و جنگ ها ميان ايران و توران تا نسل هاي مديدي است ؛ چرا که اقليم يمن به مثابه يک آنجا «سرزميني است که در نمادشناسي کهن ايران، سرزميني اهريمني شمرده ميشده است » (کزازي، ١٣٨٤: ٣٦٠).
تخمه و نژاد در قبايل اوليه وسيلۀ بسيار مهمي بوده است که ميبايست در حفظ آن ميکوشيدند (صورت مثبت حفظ تخمه و نژاد در سنت کهن ازدواج با محارم بوده که در ميان بسياري از اقوام رايج بوده است ) و هر غفلتي از اين دست براي نژاد و تخمه خطرناک بود و خطر بروز جنگ را در پي داشت ؛ چرا که پسر قبيلۀ دشمن ، چون از نيروي پدر بهرهمند گردد، بيم نابودي مرز و بوم قبيلۀ پدرميرود (مختاريان، ١٣٨٩: ٥٠).
تصويرشناسي داستان از نوع کليشۀ تاريخي و تصوير از نوع بسته است ؛ چرا که سابقۀ اين شخصيت به متون قبل از اسلام نيز ميرسد.