چکیده:
توجه به مبانی اخلاق برای دست یابی و شناخت دستورالعمل های معین رفتار انسانی، یکی از ضروریات حوزه نظری اخلاق است. مبانی معرفت شناسی از جمله مبانی مطرح در حوزه فرااخلاق است که به تعیین ملاک های کلی در شناخت احکام و گزاره های اخلاقی پرداخته، منابع و راه های معرفتی را می کاود و ارزش گذاری می کند. این مقاله در صدد است با تکیه بر اندیشه های کلامی سید مرتضی، مبانی معرفت شناسی اخلاق را شناخته، میزان تاثیر آنها در معرفت اخلاقی را بیان کند. حس و شهود و عقل و وحی با زیرمجموعه هایی همچون نظر و تحقیق، علم، حسن و قبح عقلی در حوزه عقل و قرآن، اخبار و روایات، نسخ و اجماع ارکان مبانی معرفت شناسی از دیدگاه سید مرتضی(ره) را تشکیل می دهند که به نظر می رسد در نگرش سید مرتضی(ره) عقل مهم ترین منبع معرفتی در اخلاق به شمار می آید و می توان پذیرش آن را به مثابه نخستین گام برای شناخت و در نتیجه توانایی بر انجام تکالیف اخلاقی دانست. دیگر منابع معرفتی اخلاق در صورت اثبات منبعیت آنها نیز اعتبارشان را از عقل گرفته، در رتبه بعدی در معرفت شناسی اخلاقی قرار می گیرند.
خلاصه ماشینی:
"به نظر میرسد سنجش عقلانی در برخورد با روایات آحاد همواره از سوی سید مرتضی(ره) إعمال شده و در برخی موارد به دلیل احتمالات عقلانیای که وی در مواجهه با اخبار آحاد به نظرش رسیده است، دست به تأویل و تبیین آنها زده که این خود نوعی پذیرش به شمار میآید؛ به عبارتی دیگر گاهی در آثار ایشان میتوان این دأب را مشاهده کرد که اگر روایتی واحد که دچار ضعف سندی و حتی دلالی است، توان اصلاح با تأویل را داشته باشد، از آن دست نکشیده، به تبیین آن پرداخته است (برای نمونه ر.
سید مرتضی(ره) اجماع را «اتفاق نظر دانشمندان دینی در یک حادثه شرعی در دوره پس از رسول اکرم(ص) بر یک فتوا و رضایت و عمل واحد» میداند (شریف مرتضی، 1405، ج2، ص262)؛ اما در تبیین گستره اجماع در شیعه و تفاوت آن با اجماع در اهل سنت، دایره اجماع را افزون بر احکام شرعی به اموری مثل نبوت و قرآن و امور مشابه که علم به وجوب امامت بر آنها تقدم دارد اطلاق کرده، علم و صحت اعتقاد به آنها را از طریق اجماع حجت برمیشمرد (همو، 1363، ج2، ص626-627)؛ چراکه اساس حجیت اجماع در شیعه بر خلاف اهل سنت که کتاب و سنت است، حضور معصوم در میان اجماعکنندگان است و در واقع اجماع کاشف از قول معصوم میباشد (همان، ص635)."