چکیده:
مقاله حاضر به معناشناسی واژگانی تقوا و برخی مشتقات آن با استفاده از نظریه شبکه شعاعی اختصاص دارد. این نظریه که یکی از نظریات مهم در معناشناسی شناختی است، از نتایج مبحث مقولهبندی محسوب میگردد. با استفاده از نتایج این نظریه میتوان به یکی از ابزارهای موثر معناشناسی شناختی برای تحلیل واژگانی معنا، تحلیل چند معنایی و توسیع معنایی در سیاقهای مختلف دست یافت. طبقاین نظریه، هر واژه دارای یک حالت مرکزی یا پیشنمونه ای است؛ اما واژه میتواند در سیاقهای مختلف تو سعه معنایی پیدا کند که این توسعه معنایی در یک شبکه معنایی صورت میگیرد. از آنجا که واژه تقوا با ورود در فرهنگ دینی و قرآنی دچار تغییر و توسیع معنایی گردیده است، کاربرد این نظریه برای آن میتواند تغییرات معنایی آن را در قرآن تحلیل کرده، با نظر به معنای دقیقتری از واژه به مفهومسازی دقیق آیات مرتبط با آن دست یابد.
خلاصه ماشینی:
"میتوان گفت تقوا در این شکل مصدری تنها در این معنا به کار رفته است، مانند شعری از زهیر بن ابیسلمی: و من ضریبته التقوی و یعصمه من سیء العثرات الله و الرحم (زهیربن ابیسلمی، 1944، ص162) یعنی تقوا از طبیعت اوست و خدا و صله رحم او را از لغزشهای بد نگاه میدارد ب) قابلیت توسعه معنایی: از نظر قابلیت توسعه معنایی که ملاک دیگر اوانز برای تعیین پیشنمونه بود معنای صیانت و حفظ میتواند قابلیت توسعه معنایی را برای معنای ورع و اجتناب از گناه و نافرمانی داشته باشد؛ زیرا هرگونه اجتناب و خودنگاهداری از گناه معنای نگهداشتن خود و حفظ را دربر دارد از نظر توسعه دستوری نیز مصدر یک فعل با ریشه فعل ساخته میشود و ریشه فعل نسبت به آن حالت پیشنمونهتری را میتواند داشته باشد و ریشه این کلمه «وقی» به معنای حفظ و صیانت است.
اگر به معنای پیشنمونه فعل «وقی» که تقوا مصدر آن است توجه شود- همانطورکه ذکر شد- این واژه به معنای حفظ از خطر است و مؤلفه خوف نیز در آن موجود است؛ اما معانی دیگر مثل پرهیزگاری و حفظ خود از گناه و ترس از عذاب از توسعه پیشنمونه در سیاقهای متناسب با آن به دست میآید و لازم نیست این توسعه معنا در تمام موارد به کار رود."