چکیده:
نقشمایههای نگاشته شده در نگارههای شاهنامه، از سویی در پیوند با نظام نشانه های متنی است و از سوی دیگر از تبار نظام نشانههای تصویری. نمونهای از این نظام دوگانه تصویری- متنی، در مفهوم مینوی فر و نقشمایههای تصویری آن بچشم میخورد. در نظام متنی، فره کیانی نشان دهنده مشروعیت شاه است. در پژوهشهای انجام شده درباره فر، پژوهش گران عموما به توصیف مفهوم فر و چگونگی کاربرد آن در شاهنامه و متون کهن پرداختهاند. تاکید این آثار، بیش تر بر جنبه معنایی فر است. نویسندگان در پژوهش حاضر سعی دارند تا از روی کردی دیگر، بر بررسی مفهوم فره بپردازند. آنان مفهوم فر را در میان نقشها و نگارهها جست وجو میکنند تا دریابند تصویرگران چگونه این مفهوم را به نقش کشیدهاند؟ نویسندگان این جستار در جست وجوی نمادهای تصویری فر از لابهلای نگاره های شاهنامه، سنگنگارهها و نقش درفشها هستند. به این منظور، علاوه بر منابع متنی، از نگارهها نیز به مثابه منابع تصویری بهره میگیرند. بررسی نگارهها نشان میدهد که فر، در قالب سه نقشمایه نور، پرنده و سریر نمود یافته است. این سه نقشمایه هریک نمودهایی مختلف دارند که در این پژوهش به بررسی آنها خواهیم پرداخت. هدف در این جستار، یافتن نمادهای فره از طریق کندوکاو در منابع تصویری است.
خلاصه ماشینی:
ايـن پـژوهش ، مفهـوم فـر را در ميـان نقـش هـا و نگـاره هـا جست وجو ميکند تا دريابد تصويرگران چگونه اين مفهوم را به نقـش کشـيده انـد؟ ايـن جستار در جستجوي نمادهاي تصويري فر از لابه لاي نگاره هاي شاهنامه ، سنگ نگـاره هـا، سرستون ها، سکه ها و نقش درفش ها است .
هـم چنـين بـراي رسـيدن بـه پادشاهي کافي بود سايۀ هما بر کسي بيفتد: تــــو فــــر هــــــــمايي و زيبــــــاي گــــاه تــــو تــــاج کيـــــــــاني و پشــــت ســــپاه (فردوسي/ ٣/٨٥) تصوير هما بر تاج و تخت ، سرستون کاخ ها، نشاندن آن بر بازوي شاه و حتا تزيين خلعت و جامۀ شاهي با پر هماي، نشانه اي از فره بخشي اين پرندۀ نمـادين بـوده اسـت ؛ چنان که در شاهنامه نيز گشتاسپ به تاجش ، پر هماي ميآويزد: بپوشيـــــــد زربفــــــت رومــــــي قبــــــاي ز تـــاج انـــدر آويخـــت فـــر [پـــر] همـــاي (فردوسي/ ١٣١/١٢٥/٥) سرستون هاي تخت جمشيد، مزين به نقش هما است .
چتر سپيد، نماد لائوس بايسنغر ميرزا زير چتر شاهي، مجلس اول ، شاهنامۀ بايسنغري تخت جمشيد، داريوش هخامنشي در سايۀ چتر شاهي، [صفا،١٣٤٦: ١٧٦] ٢-٣ دستار (سربند/ دستارچه ) گاهي در نگاره ها، پادشاه به جاي تاج يا کـلاه دسـتارچه اي بـر سـر بسـته اسـت .
برخي از اين نمادهاي تصويري، در پژوهش هاي متن محور نيز به عنوان نمـاد فـر معرفي و شناخته شده اند؛ نظير هالۀ نور، هما، تاج و تخت ، امـا از برخـي ديگـر، در ايـن پژوهش ها نامي و نشاني بميان نيامده است ؛ نظير شمسـه ، دسـتار (سـربند/ دسـتارچه )، سرير شير نشان و برخي از نقش هاي درفش .