چکیده:
ریشه یابی معنایی عبارت نوظهور «ولایت تکوینی» نزد متکلمان مکتب بغداد اهمیت فراوانی دارد و این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی، اندیشه متکلمان بغداد را در مسئله «ولایت تکوینی» بررسی می کند. برخی از عالمان معاصر برای ولایت تکوینی شاخصه هایی مانند: خلق ایجادی کل یا بخشی از عالم توسط اولیا (علت فاعلی بودن اولیا برای عالم)؛ ابقای وجودی کل یا بخشی از نظام عالم توسط اولیا (اولیا علت ابقای عالم باشند)؛ تدبیر کل نظام عالم و یا بخشی از نظام عالم به توسط اولیا؛ وساطت آنان در همه فیوضات و یا وساطت در بخشی از فیوضات؛ اطاعت کل عالم از ولی و یا اطاعت بخشی از عالم از او؛ تحقق معجزه، خرق عادت و کرامت به دست اولیا را مطرح می کنند. از میان شاخصه های ولایت تکوینی، تنها شاخصه ای که در اندیشه متکلمان بغداد قابل رصد است، تحقق امور خارق العاده به دست ائمه: بوده و دیگر شاخصه ها از شئون ائمه محسوب نمی شده است. در این پژوهش نشان داده می شود که از متکلمان بغداد، یعنی شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی و محقق کراجکی بسیاری از روایت های اعجاز ائمه را در آثارشان منعکس نکرده اند. آنان تصریح دارند که اعجاز و تصرف خارق العاده که گاهی به ائمه نسبت داده شده، فعل خداوند است که به دست انبیا و اوصیا انجام می دهد.
It is very significant to identify the origins of the neologism، “al-wilāyat al-takwīnīyya”، coined by the scholars of kalām in the School of Baghdad. In this paper، we will examine the view of the Scholars of Baghdad concerning the problem of wilāyat-i takwīnī with a descriptive-analytical method. Some contemporary scholars characterize wilāyat-i takwīnī with distinctive features such as: the creation of the whole or part of the world by Divine Saints (their being efficient causes of the world); sustenance of the whole or part of the world by Divine Saints (their being sustaining causes of the world); their managing the whole system of the world or part of it; their mediation in all or some divine grace; the obedience of the whole world or part of it from the Saint; the realization of miracles; and performing extraordinary actions. Of these features of wilāyat-i takwīnī، the only one that can be found in the view of the Scholars of Baghdad is the performance of extraordinary actions by the Shiite Imams (a)، ignoring the rest. In this paper، we will show that some Scholars of Baghdad، such as al-Shaykh al-Mufīd، al-Sayyid al-Murtaḍā، al-Shaykh al-Ṭūsī، and al-Muḥaqqiq al-Karājakī، never cited the hadiths concerning the miracles of the Imams (a) in their work. They are explicit that miracles and extraordinary interventions in the world sometimes attributed to the Imams (a) are acts of God happening to the prophets and the Saints.
خلاصه ماشینی:
در ایـن پژوهش ، بدون پرداخت تفصیلی به تعریف ها، شاخصه های «ولایـت تکـوینی » بـه شـرح ذیل استخراج شده است : خلق ایجادی کل یا بخشی از عالم توسط اولیا (علـت فـاعلی بودن اولیـا بـرای عـالم ) (صفار، ١٤٢٤: ٢٥٧)؛ ابقای وجودی کل یا بخشی از نظام عالم توسط اولیا (اینکه اولیـا علـت ابقای عالم باشند) (همـان )؛ تدبیر کل نظام عالم و یا تدبیر بخشی از نظام عالم توسـط اولیـا (حسینی تهرانـی ، ١٤٢٦، ج ٥: ٢٠)؛ وساطت ائمه در کل فیوضـات الهـی (میلانـی ، ١٣٨٤: ١٣٩؛ صـافی اصفهانی ، ١٤١٨، ج ٣: ٢٧٨) یا وساطت در بخشی از فیوضات ؛ اطاعت کل عالم تکوین از ائمه و یا اطاعت بخشی از عالم از آنان (نک : اصفهانی ، ١٤١٨، ج ٢: ٣٧٩)؛ تحقق معجزه (نـک : خـویی ، ١٤١٢: ٣٥٨)، خرق عادت و کرامت به دست اولیا (نک : تبریزی ، ١٣٦٩، ج ٣: ٢٠).
از آنجا کـه شاخصـه تحقـق معجزه و خرق عادت به عنوان یکی از شاخصه های ولایت تکوینی در کلام عالمان بغداد به تفصیل مطرح شده ، در این پژوهش کوشیده ایم اندیشه عالمان بغـداد در مسـئله اعجـاز ائمه : را تشریح کنیم .
شـیخ طوسـی افـزون بـر آنکـه تصـرف های تکـوینی (چـه به صـورت خـاص و چـه به صورت عام که شامل خلق و رزق و تصرف تکوینی در تمـامی عـالم باشـد) را مطـرح نکرده ، بلکه در مورد شأن اجتماعی نیز قائل است که امام تنهـا در امـور دینـی عهـده دار امامت است و حیطه امامت تنها به امور دینـی مربـوط اسـت .