چکیده:
نویسنده مقاله حاضر بر آن است که مورخان مسلمان همچون اسیر مورخان کلاسیک، در
تحلیلهای خود از رویدادهای تاریخی، مسائل، علل و ابعاد سیاسی را در نظر میگرفتند
و بندرت به ابعاد و انگیزههای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و به ویژه عاطفی توجه
میکردند.این امر باعث پدید آمدن مجموعهای از تاریخ نگاشتهها شده است که کاملا
تحت تسلط گفتمان سیاسیاندیشی قرار دارد و به سبب این غلبه، مورخان معاصر مسلمان
نیز به رغم پیدایش و رواج سنتها و گفتمانهای جدید در تاریخنگاری، همچنان از
پرداختن به سهم عوامل غیر سیاسی در تحلیلهای خود خودداری میکنند. نویسنده در این
مقاله با بررسی یک نمونه عینی تحلیلهای سیاستاندیشانه بیشتر مورخان قدیم و جدید
مسلمان از عدم حضور علی(ع)در غزوه تبوک را با تحلیلی از عبد الحسین زرینکوب که بر
خلاف همه، سهم بیشتری به عواطف بشری پیامبر داده مقایسه کرده است.
خلاصه ماشینی:
"از طرف دیگر اگر علی(ع)از سوی پیامبر مأمور بوده، چرا باید با شماتت منافقان، گریان و اندوهگین و معترضانه سلاح برگیرد و زره بپوشد و به اردوگاهی که پیامبر در بیرون مدینه زده بیاید و بگوید که من نمیخواهم درمدینه میان زنان و کودکان بمانم؟و در واقع اصلا ضرورت وقوع چنان مکالمهای میان علی(ع) و پیامبر به وجود نمیامد و با توجه به اینکه علی(ع)در هنگام اعتراض به ماندن خود در مدینه میگوید:«آیا مرا در میان زنان و کودکان به جای میگذاری؟»(ذهبی، 632)امکان اینکه پیامبر بعد از تخلف عبد اللهبن ابی به علی مأموریت داده که در مدینه بماند و به دلایل حفاظتی این فرمان را از مردم پنهان داشته و به همین دلیل به این قول در روایت تصریح نشده است؛اما در این صورت این علت، ابراهیم تصمیم پیامبر را در به همراه نبردن علی(ع)به تبوک توجیه میکندنه اصل آن را.
خود یعقوبی چون بر این عقیده بوده که پیامبر رسما علی(ع)-و نه کس دیگری-را در مدینه جانشین ساخته بود، طبعا دلیل دیگری را برای به نهادن علی(ع)در مدینه جست و جو نمیکرده است؛اما زرینکوب که قول عمده مورخان را مبنی بر اینکه جانشین اصلی کس دیگری بوده و علی(ع)بر اهل بیت خلافت یافته، پذیرفته است، ناچار است برای تعلیل سیاسی مسعودی و برخی نویسندگان شیعه در که آن علت به جا نهادن علی(ع) خنثی سازی توطئه منافقان است، موافقتی نشان نداده و از سوی دیگر با توجه به نکتهای که آن را در مروجالذهب مسعودی یافته دست به تحلیلی متفاوت میزند و تمایز روش خود را با بیشتر تاریخنگاران اسلامی نشان میدهد:مسعودی در بخش«ذکر لمع من کلام علی و اخباره و زهده»، درباره حضرت نکتهای آورده که زرینکوب آن را پر اهمیت یافته است."