چکیده:
تفسیر قرآن کریم در سیر خود،مراحل و اطوار گوناگونی را شاهد بوده که یکی از آنها تفسیر اجتماعی است.حرکت جدیدی که نقش مهمی در ارائه اندیشهء سیاسی اسلام و برانگیختن مردم در جهت حقطلبی و عدالتجویی،ایفا نمود.این مکتب،زمینهساز نگرش به قرآن به عنوان عرضهکنندهء مسائل اساسی مدنیت و حاکمیت ملل مسلمان و اظهار عظمت قرآن و کشف مقاصد دقیق آن گردید.این تفسیر تا رسیدن به مرحلهای که شایستهء کلام الله مجید است،راهی نه چندان کوتاه را در پی دارد.با این حال تاکنون توانسته است نقش قابل اعتنایی را در عرصهء جوامع اسلامی ایفا کند.مقالهء حاضر میکوشد تا با توجه به دیدگاههای راهبران و معلمان قرآنی جوامع و ملل اسلامی در دو قرن اخیر،نحوهء گذار از«قرآن گورستان»به«قرآن زندهء فرد و اجتماع»را نشان دهد و بخشی از آثار بازگشت به قرآن را در جوامع اسلامی تبیین کند.
خلاصه ماشینی:
"آیت الله طالقانی که خلوص و نقش قرآنی او در انقلاب اسلامی ایران روشن است؛با وجود برخورداری از توان ارزنده و قلمی شیرین و شیوا،به نگارش یک«دوره تفسیر»اقدام نکرده بلکه،چنانکه خواهیم دید،او تفسیر را از بیان و تدریس برای مخاطبان آغاز کرد و بعدها با فراغتی که از جمله در زندان حکومت پهلوی یافت،شروع به نگارش مطالبی کرد که خود،«چشم در چشم جوانان علاقهمند»به آنها رسیده و آنها را ادراک کرده بود.
سید جمال الدین اسدآبادی داستان بیداری اسلامی در عصر اخیر،گرهخورده با داستان زندگی مردی است که با اعتماد به قرآن،برابر استعمار ایستاد؛در عصر غفلت سرزمینهای اسلامی از جای برخاست و بدون برخورداری از امکانات مادی و پشتیبانی خاص،بلکه با رویارو با انواع مشکلات جانکاه،بانگ بیداری را در گوش امت خوابزده اسلام طنینانداز کرد و پس از او نیز گروهی از مصلحان هریک به سهمی در این وادی مشارکت کردند.
رشیدرضا در مقدمهء این تفسیر میگوید که در آغاز دارای گرایشهای زاهدانه بوده، قرآن را به قصد ثواب میخوانده و مردمان را به همین امر ترغیب مینموده است،اما طرز تلقی سید جمال و عبده از آیات قرآنی-که او ابتدا آنها را در جریدهء عروة الوثقی یافته،وی را تحت تأثیر قرار داده است.
او نیز مانند سید جمال عقیده داشت که مفسران قرآن در عین حالی که زحمتهای زیاد کشیدهاند،دستشان از لطایف قرآن کوتاه است،نه از این باب که آنها تفسیری کردهاند،از باب اینکه عظمت قرآن بیش از این مسائل است(خمینی،سید روح الله،ج 11،ص 152)."