چکیده:
برخی فیلسوفان اسلامی ازجمله فارابی و ملا صدرا با اعتقاد به وحی قدسی و برخی همچون دکتر سروش با پایین آوردن وحی به تجربه نبوی، قدسیت وحی را کنار نهاده و آن را یک امر انفسی تلقی میکند. در تبیین فلسفی وحی، حقایق وحیانی به دو دسته حقایق کلی و حقایق جزئی قابل تقسیم است . حقایق کلی وحی توسط قوه ناطقه نبی و حقایق جزئی توسط قوه خیال وی دریافت میشود. فارابی وملا صدرا ازجمله فلاسفه ای هستند که در تبیین وحی بر نقش مهم قوه خیال در دریافت حقایق وحیانی تاکید کرد، از نظر آنها قوه خیال قادر است حقایق کلی وحی را نیز از طریق تبدیل به صور حسی و خیالی ادراک کند و منشا حقایق کلی وحی را عقل فعال میدانند، اما در مورد منشا حقایق جزئی وحی با هم اختلاف دارند. اما دکترسروش میکوشد تا تبیین طبیعیای از وحی ارائه دهد. در این تبیین پیامبر هم نقش به وحی را دارد و هم درمضامین وحی دخالت میکند از این رو در قرآن خطاهای بسیاری راه یافته است . دکترسروش در دفاع از نظریه خود دو مدل از وحی را مطرح میکند. در یکی، که به زعم وی تفسیر سنتی از وحی است ، پیامبر مانند طوطی مقلد در نظر گرفته میشود، اما در مدل دوم پیامبر چونان زنبور مولد است که در تولید وحی دخالت دارد. وی در تلاش است تا کلام پیامبر را عین کلام خدا بداند. در این بحث وی از متافیزیک قرب و وصال و رابطه دیالوگی پیامبربا هم محیط خودش میگوید. سروش در جهت تایید نظریه خود به آراء فیلسوفان و عارفان نیزتمسک میجوید که ابتنایی بر اصول عقلی ونقلی ندارد. در این مقاله براین نکته تاکید شده که سه مدل از وحی میتوان ارائه داد، در این مدل سوم ، پیامبر نه طوطی مقلد است که هیچ گونه آگاهی از وحی نداشته باشد و نه زنبور مولد است که تولیدکنندة مضامین وحی باشد، بلکه وی شخصیت کمال یافته ای ومنتخب الهی است .
خلاصه ماشینی:
مسئله چیستی وحی از آن رو اهمیت دارد که هر پاسخی که به آن داده شود، میتواند سمت و سوی برداشتها و تعابیر از متون مقدس ادیان (که صورت مکتوب آن چیزهایی است که به پیامبر آن دین وحی شده ) و جهان بینی دین مداران را تغییر دهد و از همین رو فقه و کلام و دیگر دانش های درون دینی را نیز تحت تاثیر قرار دهد بر این اساس مشخص است که درکی صحیح از مقوله وحی تاثیر شگرفی بر زندگی دین داران ، و بلکه غیر دینداران نیز، میگذارد لکن به رغم این همه توجه و تلاش علمی برای کشف ماهیت وحی، به علت خارج از حواس بودنش (طباطبائی، بی تا، ج ١، ص ٨٧) و کوتاهی دست بشر عادی در نیل به آن و درک حقیقت آن ، وحی در گیرودار تحلیل های گوناگون و گاه غلط افتاده است و کسانی با اعتماد به اصول مادی گرایانه ، رهاورد پیامبران را حاصل را خلجان ذهنی و بیماری صرع (مونتگمری وات ، ١٣٤٤، ص ٢٢؛ دیون یورت ، ١٣٣٥، ص ١٥؛ فرید وجدی، ١٣٤٣ق ، ج ١٠، ص ٧١٢ و٧١٣.