چکیده:
در منابع دورهٔ اسلامی، بارها داستانهای اساطیری متعلق به ایران باستان با داستانهای سامی و یهودی آمیخته شده است. در این فرآیند، بسیاری از شخصیتهای اساطیری و ملی ایران با شخصیتهای مذکور در قرآن کریم و تورات پیوند یافته یا تطبیق داده شده است. از جمله اشخاصی که در این منابع با برخی انبیای بنیاسرائیل پیوند داده شده، زردشت، پیامبر باستانی ایران، است که بارها او را با ابراهیم، ارمیا و عُزَیز مرتبط دانستهاند یا با آنها تطبیق دادهاند. هدف این مقاله بررسی این روایتها، چگونگی و چرایی تطبیقهای انجامیافته و دلایل به وجود آمدن آنها است. افزون بر آن، میکوشیم با بررسی منابع به این نکته پی ببریم که چه کسانی مسبب پدیدآمدن چنین روایاتی بودهاند.
خلاصه ماشینی:
مثلا طبری و مقدسی، فریدون را با ابراهیم پیوند داده اند (طبری، ١٩٦٧: ٢١١/١؛ مقدسی، ١٩٩٥: ٥٠٢/٢-٥٠٣؛ همان : ١٤٤/٣)؛ مؤلـف مجمل التواریخ سیاوش را همان ابراهیم می داند و دلیل او استناد به داستان داخـل شـدن آنها در آتش است (مجمل التواریخ ، ١٣١٨: ٣٢)؛ یاقوت حموی از تپه ٔ بزرگی از خاکسـتر در شهر ابرقو سخن می گوید که گفته شده از آتش ابراهیم باقی مانده است ، اما او خود بعد از ذکر این روایت ، ابراهیم را از بابل می داند و توضیح می دهد کـه او هرگـز بـه فـارس نیامده است و بنابراین خاکستر مذکور باید متعلق به آتش سیاوش باشد.
فردوسـی هنگـامی کـه بـه توصـیف ظهـور زردشـت و سـپس عزیمـت گشتاسـپ بـه زابلسـتان (زاولستان ) به قصد گسترش این کیش و تغییر دین مردم آن دیار می پردازد، بیت زیـر را می سراید که به گونه ای دیگر زردشت را همان ابراهیم معرفی می کند: به زاولستان شد به پیغامبری که نفرین کـند بر بت آزری (فردوسی، ١٣٨٦: ١٧٠/٥) مصراع دوم بیت ، به یکی از داستان هایی نظـر دارد کـه غیرمسـتقیم در قـرآن بـه آن اشاره شده است (انعام : ٧٤)، و بر اساس آن ابراهیم بت های پدرش آزر را که بـرای قبیلـه خویش ساخته بود، می شکند (نک .
علاوه بر ابراهیم ، ارمیا از دیگر شخصیت های یهودی است که در تاریخ نگاریهـای دوره ٔ اسلامی زردشت را با شاگرد او (بدون اینکه از او نامی برده شود) مرتبط دانسته اند (طبری، ١٩٦٧: ٥٣٩/٢-٥٤١؛ ابن اثیـر، ١٣٨٥: ٢٥٨/١؛ ثعـالبی، ١٣٦٨: ١٦٧-١٦٨؛ ابـن خلـدون ، ١٩٨٨: ١٩٠/٢).
Persia Past and Present: A Book of Travel and Research, New York London: Macmillan.