چکیده:
انقلاب اسلامی به دنبال ایجاد الگوهای جدید مبتنی بر منابع دینی و جهتگیری های اساسی مذهب تشیع
در شیوه های اداره جامعه است. از جمله مهم ترین حوزه هایی که در رویکرد حکومت اسلامی باید مورد توجه
قرار گیرد، حوزه سیاست گذاری است. به یک معنا تمام فعالیت های حاکمیت در چارچوب سیاست گذاری خلاصه
می شود. نظریه منطقة الفراغ شهید صدر ابزار مفهومی جالب توجهی برای تشریح حیطه اختیار ولی امر و حاکم
جامعه اسلامی در دوره غیبت معصوم ارائه می کند. در این مقاله به ضرورت بحث، عمده مطالب پیرامون نظریه
منطقة الفراغ شکل گرفته است؛ در ادامه حوزه سیاست گذاری عمومی و به طور خاص سیاست گذاری فرهنگی
مورد بحث قرار می گیرد تا امکان کاربرد نظریه منطقة الفراغ در سیاست گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
واکاوی شود. بیشتر تلاش های نظری جهت بسط نظریه منطقة الفراغ، متوجه اثبات مشروعیت قانون گذاری
در حوزه احکام متغیر توسط ولی امر است و کمتر به شرایط و ضوابط قانو نگذاری در این حوزه توجه شده
است. در این مقاله ضمن تشریح این ایده، برخی استفاده های ممکن از نظریه منطقة الفراغ و برخی مشکلات
تطبیق این نظریه با حوزه سیاست گذاری فرهنگی مطرح می شود. به دو صورت می توان ارتباط حوزه فقه و
سیاست گذاری را بررسی کرد: اول زمانی که مبدأ حرکت فقه است که در این مقاله تحت عنوان مزایای کاربرد
نظریه منطقة الفراغ در سیاست گذاری فرهنگی در هفت عنوان معرفی شده است. صورت دوم، حرکت از مبدأ
سیاست گذاری است؛ به عبارت دیگر سؤالات محتمل در تطبیق این نظریه با سیاست گذاری فرهنگی است که
ذیل پنج عنوان مطرح شده است.
خلاصه ماشینی:
"موضع اول: تشخیص موضوعات خارجی احکام اولیه یا ثابت: بسیاری از احکامی که شریعت اسلامی بهصورت مستقیم وضع کرده است، مرتبط با مسائل خارجی است که قابل تشکیک و ابهام میباشد و ولی امر یا قوه مقننه او، متکفل تشخیص میدانی مناسب برای این دست از موضوعات و تعیین تکلیف آنهاست؛ برای مثال از جمله احکام ثابت اسلام، حرمت استفاده از آلات متعدد قمار است و استفاده از آن تا زمانی که معد و مشهور برای قمار باشدة جایز نیست و اگر وسیلهای مشترک برای قمار و غیر آن باشد، گاهی غلبه استفاده قماری از آن واضح و معین است و گاهی استفاده غیرقماری از آن، که در این شرایط حکم واضح است؛ اما گاهی مقام شک حاصل میشود و تشخیص موضوع در اینجا بر عهده ولی امر است.
2. تعیین چارچوبهای دائم ولایت غیر در سیاستگذاری در نظریه منطقهالفراغ حاکم اسلامی در محدوده احکام ثابت، اختیاری جز اجرا ندارد و تنها محدوده احکام متغیر است که اختیار قانونگذاری در آن به حاکم سپرده شده است؛ بنابراین در این نظریه بر خلاف نظریه حکومت اسلامی، مصلحت نمیتواند مجوز تعطیل یا تغییر حکم ثابت الهی باشد؛ لذا حکومت همواره دستورالعمل و چارچوب مشخصی برای عمل در بخش قابل توجهی از مسائل اجتماعی دارد؛ به ویژه اینکه از نظر شهید صدر، روابط انسانی و اجتماعی بیشتر در ناحیه ثابت قرار دارند؛ به عبارت دیگر آنچه مشمول تغییر و تبدیل بهواسطه شرایط زمانی و مکانی است، رابطه انسان و طبیعت است، نه انسان با انسان."