چکیده:
صورت گرايي يا فرماليسم (Formalism) يكي از جديدترين مكاتب نقد ادبي است كه در قرن بيستم ظهور كرد. پيروان اين مكتب نوخاسته بر اين باورند كه زيبايي يك اثر هنري در درجه نخست به فرم و اجزاي سازنده آن وابسته است. در مكتب صورت گرايي فرم سخن به خوديِ خود- و نه همچون وسيله اي براي رساندن مضمون- بررسي مي شود؛ زيرا صورت گرايان معتقدند كه محتوا از چيزي جز كيفيت ساختار جملات و چيدمان واژگان زاده نمي شود. در اين پژوهش با تكيه بر مباني مكتب صورت گرايي و با رويكردي تحليلي، آيات سوره مباركه معارج بررسي شد. ساختار و فرم آيات در اين جستار از دو منظر نحوي-صرفي و تناسب واژگاني تحليل شده است. هدف از انجام اين پژوهش تبيين ميزان انسجام و هماهنگي فرم آيات و نقش آن در رساندن مضمون و تاثيرگذاري بر مخاطب است. در ارزيابي نتايج و برايند كلي پژوهش، نويسندگان به اين نتيجه رسيدند كه ساختار نحوي و صرفي آيات و كيفيت به كارگيري و چينش واژگان و عبارت ها در سوره معارج به نحو اعجاب برانگيزي با مضمون كلي سوره، تناسب و هم خواني دارد.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله با بررسی تقابلی و مقایسهای فرم عبارتها در دو ساختار زبانی متفاوت (یکی در وصف جبهة حق و دیگری در وصف جبهۀ باطل) چنین نتیجهگیری شده است که فرم نحوی جملات، تناسب واژگان، آرایههای بلاغی و ضربآهنگ آوایی کلمات همگی در راستای مضمون است و تقابل بین دو گروه مذکور را به بهترین شکل به مخاطب میرساند.
«آنچه سیاق این سوره دست میدهد این است که میخواهد روز قیامت را توصیف کند، به آن عذابهایی که برای کفار آماده شده، از همان آغاز، سخن از عذاب دارد و سؤال سائلی را حکایت میکند که از عذاب الهی کفار میپرسد و اشاره میکند به اینکه این عذاب آمدنی است، و هیچ مانعی نمیتواند از آمدنش جلوگیری کند و نیز عذابی است نزدیک، نه دور که کفار میپندارند، آنگاه به صفات آن روز و عذابی که برای آنان تهیه شده میپردازد، مؤمنان را که به انجام وظائف اعتقادی و عملی خود میپردازند، استثنا میکند» (طباطبایی، 1367هـ، ج20، ص4).
تقابل دو جبهۀ حق و باطل در تقابل برخی از واژگان و عبارتها نمایان است، همچون دو واژۀ بعید و قریب در آیات 6 و 7 که موجب «برجستهسازی» دو دیدگاه دنیامحور و آخرتمحور شده است؛ بنابراین در مجموع، ساختار ظاهری آیات در سورۀ معارج با مضمون و درونمایۀ کلی سوره کاملا متناسب و همسوست.