چکیده:
واژۀ «محبت» يكي از كليديترين واژههاي اخلاقي قرآن كريم است. در اين مقاله كوشش شده است لايههاي معنايي محبت با استفاده از روش توصيفي- تحليلي و بر اساس كاركرد انواع سياق مشخص شود و به اين پرسش پاسخ داده شود كه حوزه مفهوم محبت در قرآن چيست و شناخت لايههاي معنايي چگونه در تبيين مفهوم محبت كمك مي كند. اين پژوهش با روش تحليل محتواي آيات قرآن و قرينههاي لفظي و حالي موجود در آيه (سياق و روابط هم نشيني)، لايههاي مختلف محبت را تحليل كرده است. بر اساس قراين لفظي و حالي آيات مرتبط با محبت و توجه به مراتب معنايي آن، روشن ميشود كه از ديدگاه قرآن اساس آفرينش بر پايه محبت است و محبت رابطهاي دو طرفه بين خدا و بنده است كه آغازگر آن خداوند است و انسان ها نيز به فراخور ظرفيت مختلفشان از محبت الهي به صورت هاي گوناگون بهرهمند ميشوند. پيامبران بهره بالاتري از اين محبت برده اند و مومنان زماني مي توانند محبت الهي را در خود افزايش دهند كه دريابند غير از خداوند معبود ديگري وجود ندارد و روح اخلاص در تمامي اعمال آنان حكم فرما شود و از فرستادگانش تبعيت كنند؛ چون ايشان مظهر اسماي الهي بر زميناند، در مقابل، خداوند نيز لغزش هاي احتمالي آنها را مي بخشد و آنها را غريق رحمت و مغفرت خويش مي كند؛ اما كافرين به علت تعلق خاطر به دنيا و اختصاص ندادن محبت خود به خدا، خويشتن را از هدايت و رحمت الهي دور كردهاند و در دنيا و آخرت خسران زده هستند.
خلاصه ماشینی:
قراین لفظی و روابط درونمتنی این آیات دال بر این است که کلمۀ «ولایت» نقش بسیار روشنی را در تبیین معنای محبت بین عبد و معبود ایفا میکند، و همنشینی محبت با ولایت و فضل الهی در بافت زبانی آیۀ فوق، دربردارندۀ این نتیجه است که آن دسته از افرادی که یگانه بودن خدا و ولایتش را فهمیدهاند و به مسیری که انتخاب کردهاند معرفت و دانش دارند، به پروردگارشان متمایلاند و فقط او را دوست دارند.
محبتورزیدن به سمت چیزی و به دوستیگرفتن آن باعث همرنگی و همشکلی با آن میشود، اگر این دوستی و ولایت به شکل منفی باشد آدمی را گمراه میکند و اگر در راه خدا و برای او باشد، خداوند فضلش را شامل حال او میکند؛ یعنی بیشتر از میزان تلاش او به او میبخشد و البته این فضل او نشأتگرفته از صفت رحمت رحیمی الهی است که با آن بندگان را به سمت کمال هدایت و راهنمایی میکند.
به آنها کمک میکند تا مسیر مطلوب که همان راه الهی است را طی کنند و در آخرت از جملۀ رستگاران و برخورداران از بهشت نعیم باشند و در مقابل، پیروی کردن یا دوستی با کسانی که دچار دوستداری منفی شدهاند، منجر به سقوط از درجات ایمان و قرارگرفتن در گروه ظالمان خواهد شد، همان کسانی که ایمان را در جایگاه حقیقی خویش قرار ندادند و محبت و تمایل خویش را به اشتباه بهسمت کفر روانه کردند.