چکیده:
بخشی از اعجاز قرآن به زیباییهای ادبی و هنری کلام الهی اختصاص دارد، که همواره دانشمندان بلاغت قرآنی در آن اختلاف نظر دارند. بعضی چون ظاهرگرایان افراطی که تنها به ظاهر الفاظ قرآن بسنده میکنند، وجود هر نوع تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه و ... را در آیات انکارمیکنند و بعضی چون تاویل گرایان افراطی با نفی ظاهر الفاظ، برای آیات محکم با معنای صریح و روشن نیز، بهدنبال تاویل باطنی هستند. از میان شاعران زبان فارسی ناصر خسرو و مولانا جلالالدین به دلیل رویکرد تاویل گرایانه نسبت به آیات قرآن، بیش از دیگر شاعران وجود زبان مجازی و استعاری را بر مبنای اعجاز بلاغی باور دارند. در حوزه بلاغت قرآن اختلاف نظر اساسی این است که آیا پذیرفتن زبان مجازی و استعاری قرآن به ساحت مقدس کلام الهی خدشه وارد میکند؟ و چرا برخی وجود زبان مجازی در قرآن را نفی کردهاند؟ آیه 40 سوره اعراف، برجستهترین آیهای است که نوعی مبالغه را نشان میدهد و مطالعه تفاوت نظر مفسرین در ارائه شرح این آیه و راه یافتن بعضی مثلهای زبان عرب در قرآن برای بیان مفاهیم متعالی، تحلیلی فرامتنی را لازم دارد. در این جستار کوشش شده است به دنبال طرح بحث اولیه و بیان آراء و اندیشههایگوناگون به این پرسشها پاسخ داده شود و تحلیلی فرامتنی بر آیه ذکر شده، ارائهکند.
خلاصه ماشینی:
در حوزۀ بلاغت قرآن اختلاف نظر اساسی این است که آیا پذیرفتن زبان مجازی و استعاری قرآن به ساحت مقدس کلام الهی خدشه وارد میکند؟ و چرا برخی وجود زبان مجازی در قرآن را نفی کردهاند؟ آیۀ 40 سورۀ اعراف، برجستهترین آیهای است که نوعی مبالغه را نشان میدهد و مطالعۀ تفاوت نظر مفسرین در ارائۀ شرح این آیه و راه یافتن بعضی مثلهای زبان عرب در قرآن برای بیان مفاهیم متعالی، تحلیلی فرامتنی را لازم دارد.
در بیشتر کتبی که راجع به بلاغت قرآن در حوزۀ بیان تدوین شده، برای مباحثی چون انواع تشبیه، استعاره، مجاز وکنایه در کلام خداوند شاهد مثال نیامده است؛ ولی در بخشی از بلاغت که به مبالغه و تبلیغ و مراتب آن اختصاص مییابد، نویسندگان علوم قرآنی با احتیاط آن را مطرح میکنند و گاه تمایل به اجتناب و پرهیز از آوردن شاهد مثال در آیات دارند.
در حوزۀ بلاغت قرآن اختلاف نظر اساسی این است که آیا پذیرفتن زبان مجازی و استعاری قرآن، به ساحت مقدس کلام الهی خدشه ایجاد میکند؟ و اگر زبان مجازی و استعاری قرآن را باور کردیم؛ بدون اینکه پاکی کلام خداوند با کذب و غیر واقعیت آمیخته شود، آیا هر نوع آرایۀ ادبی را میتوان درآیات جستجو کرد؟ بعضی از مثلها، تشبیهات و کنایههای قرآنی که همه به زبان مجازی هستند، در میان قوم عرب کاربرد داشتهاند و چون قرآن به زبان عربی نازل شده، طبیعتا این زیباییهای ادبی نیز برای نشاندادن معانی متعالی، به زبان وحی راه یافته است.