چکیده:
پیکرگردانی تغییر ماهیت ظاهری یا تواناییهای درونی قهرمانان اساطیر و موجودات افسانهای است که گاه با دگرگونیهای ظاهری همچون تبدیل جماد به حیوان، انسان به حیوان یا بالعکس، انسان به فرشته و ... نمود پیدا میکند و گاه بدون تغییر ظاهر، قهرمان به قدرت ماوراءالطبیعی دست مییابد و از حوزۀ تواناییهای ذاتی خویش پا فراتر مینهد. این دگرگونیها یا همان پیکرگردانیها مهمترین عامل شگفتزایی در اساطیر، افسانهها و قصههای عامه هستند و نقش بسزایی در تأثیرگذاری، ایجاد هیجان و جذب مخاطب دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی افسانههای بومی مکتوب استان سیستان و بلوچستان از منظر کارکردهای پیکرگردانی و مسخ است و با توجه به تنوع پیکرگردانیهای مشهود و گستردگی موضوع، این مقاله فقط به بررسی انواع استحالههای انسانی اختصاص یافته است که در آن انسان به حیوان، جماد، گیاه، موجود ماورائی، طبیعت و انسان دگردیسی مییابد یا بدون تغییر ماهیت انسانی، تواناییهای خارقالعاده بهدست میآورد. با بررسیهای انجامشده درمجموع، از 157 افسانۀ مکتوب این استان در 23 افسانه، استحالههای انسانی وجود دارد. بیشترین پیکرگردانیهای انسانی از نوع استحالۀ انسان به حیوان و سفرهای شگفتانگیز است و استحالۀ انسان به انسان و استحالۀ انسان به موجود ماورائی در هیچیک از افسانهها دیده نشده است. نگارندگان تلاش دارند با تحلیل افسانههای مکتوب استان سیستان و بلوچستان دلایل شاخصترین انواع استحالههای انسانی و همچنین کارکرد و نقش این پیکرگردانیها را در افسانههای بومی این منطقه بیان کنند.
Figure turning is the change in the appearance of nature or the ability of Mythological heroes and legendary creatures that sometimes is demonstrated with apparent changes such as: turning inanimate objects to animals، human to animal or vice versa، human to angel and etc. It is sometimes without apparent change. For example، the Hero achieves a numinous power or maybe goes beyond his intrinsic abilities. However، it is important that these changes or figure turnings be considered as the most important factor to wonder in myths، legends and folk stories. The purpose of this study is to examine the written native legends in Sistan and Baluchistan province from the figure turning point of view. According to the diversity of types of tangible figure turning and the Breadth of the subject، the present article is assigned to the types of human transmutation in which human has been transformed in to animal، inanimate، plant، numinous creatures، nature، and human، or gains extraordinary abilities without a change in his nature. The results shows، there is human transmutation in 23 out of 157 myths in the province. The most human figure turnings are "transformation of human to animal" and "amazing trips"، "transformation of human to human" and "human to numinous creatures" from the first kind of human transmutation which are not seen in any kind of these myths. The researchers try to demonstrate the obvious reasons of different figure turnings by interpreting mentioned legends and also، to show the role and function of these figure turnings in native legends.
خلاصه ماشینی:
" هدف پژوهش حاضربررسی افسانه های بومی مکتوب استان سیستان وبلوچستان ازمنظر کارکردهای پیکرگردانی ومسخ است وباتوجه به تنوع پیکرگردانی های مشهودو گستردگی موضوع ،این مقاله فقط به بررسی انواع استحاله های انسانی اختصاص یافته است که درآن انسان به حیوان ،جماد،گیاه ،موجودماورائی ،طبیعت وانسان دگردیسی می یابد ١.
استحالۀ انسان به حیوان (مسخ یا گذر روح از بدن انسان به حیوان ) این استحاله پربسامدترین استحالۀانسانینوع اول است که درافسانه هایاستان به صورت تبدیل انسان به آهو،سگ ،شغال وماهیبیشتربه صورت برگشت پذیرو مکمل با«استحالۀحیوان به انسان "دیده شده است .
استحالۀ انسان به شغال درافسانۀ«معجزة پیامبر"انسان بدکرداربادعایپیامبربه شغال تبدیل میشودکه این پیکرگردانیتنهانمونۀاستحالۀمسخ به معنی اخص آن (یعنی پیکرگردانی انسان به حیوان به صورت برگشت ناپذیرباهدف تنبیه وتنزل ازدرجۀانسانیت )است ومشابه این نوع پیکرگردانیدرافسانه های«بوعلیسینا"و«خواجه بوعلی"ازمجموعۀفرهنگ افسانه های ایرانیدیده میشود.
درافسانۀ«خواجه خضروخواجه الیاس وعلی (ع )"که از«افسانه های اولیاو شخصیت هایتاریخیوماجراهایباورنکردنی"است ،این نوع دگردیسی مشاهده شده است که درآن حضرت علی (ع )،که خردسال است ،دربازی قایم باشک باخضرنبی ، خودش رابه چشمه پیکرگردانی می کند؛پیکرگردانی هایی که درآن ماهیت انسانی حفظ می شود؛اماباتغییرویژگی هاوقابلیت های انسانی همراه است همان طورکه پیش تربیان شدگاهی بی آنکه درمنشأطبیعی وظاهری انسان یا حیوان تغییری ایجادشود،ویژگی یاصفتی غیرعادی می یابدویابه انجام امری ناممکن قادرمی شودکه دراین قسمت افسانه هارابادرنظرگرفتن این نوع استحاله هابررسی می کنیم .
بن مایۀ«زنده شدن مرده "درافسانۀ«پندپدر،گنج پدر"ازکتاب ادبیات سیستان آسوکه (جلددوم )نیزدیده می شودکه درآن افسانه اگرچه پدرمتوفادرلحظات درماندگی،پسردرنظرش ظاهرمی شودوپس ازگفت وگوبااوناپدیدمی شود؛اما دلیل این اتفاق استحاله نیست ،بلکه ماجراییاست که دروهم وخیال رخ داده است ."