چکیده:
صادق چوبک (١٣٧٧-١٢٩٥ ه.ش ) از داستان نویسان نام آشـنای معاصـر اسـت . در داستان های چوبک می توان چهرة جامعة ایران زمان نویسنده را به وضوح دیـد. در این مقاله ، به روش تحلیل و توصیف متن و با بهره گیری از مطالعـات بینارشـته ای (روان شناسی ، جامعه شناسی و ادبیات ) به رفتارشناسی شخصیت ها در دو داستانک «عدل » و «دزد قالپاق » از صادق چوبک پرداخته ایم . برای ایـن کـار، تـاثیر حضـور دیگران در رفتار فرد را ـ که یکی از اساسی ترین موضوعات روان شناسی اجتماعی است ـ در دو اثر یاد شده بررسی کرده ایم و با ارائـة نظریـه هـای مختلـف ، ضـمن روان شناسی شخصیت ها، به ریشه یابی برخی رفتارهای اجتماعی آنان پرداخته ایم و بدین گونه زوایایی از هنرآفرینی چوبک را در ترسیم اوضاع اجتمـاعی و فرهنگـی دهه های ٢٠ و ٤٠ به نمایش گذاشته ایم . مقالة حاضر می تواند سرآغازی بر بررسـی دیگر داستان های چوبک از نگاه روان شناسی اجتماعی باشد؛ نیز در نقد و بررسـی آثار دیگر نویسندگان با رویکرد روان شناسی اجتماعی راه گشاست . یافتـه هـا نشـان می دهد که از دیدگاه روان شناسی اجتماعی ، نظریه های «پخـش شـدن مسـئولیت »، «بی توجهی جمعی »، «همرنگی ماشینی » و «ناکامی ـ پرخاشجویی » با داستانک هـای عدل و دزد قالپاق همسازی و همنوایی دارند.
خلاصه ماشینی:
"برای ایـن کـار، تـأثیر حضـور دیگران در رفتار فرد را ـ که یکی از اساسی ترین موضوعات روان شناسی اجتماعی است ـ در دو اثر یاد شده بررسی کرده ایم و با ارائـة نظریـه هـای مختلـف ، ضـمن روان شناسی شخصیت ها، به ریشه یابی برخی رفتارهای اجتماعی آنان پرداخته ایم و بدین گونه زوایایی از هنرآفرینی چوبک را در ترسیم اوضاع اجتمـاعی و فرهنگـی دهه های ٢٠ و ٤٠ به نمایش گذاشته ایم .
١. ١ پیشینه و روش اگر چه آثار مختلفی دربارة داستان های چوبک نوشته شده ـ از جمله محمد صنعتی (١٣٧٣: ٢٤٣-٢٤٦)، رضا براهنـی (١٣٧٧: ٢٠-٤٤)، عبـدالعلی دسـتغیب (١٣٥٣: ١-١٠٨) ــ و بـه جوانب مختلفـی از آثـار وی پرداختـه شـده اسـت ، تـا کنـون بـه روان شناسـی اجتمـاعی شخصیت ها از منظر تأثیر جمع بر رفتار فرد توجه نشده است .
پرخاشگری آشکار سائق آسیب زدن یا شرایط بیرونی (مثلا ناکامی ، مجروح کردن دیگران شرایط ناخوشایند محیطی ) نگاهی به تاریخ نگارش مجموعة خیمه شب بازی (١٣٢٤) که داستان کوتاه کوتاه عـدل در آن آمده است ، می تواند ما را متوجه تکانـه هـای تـاریخی مهمـی همچـون رخـدادهای شهریور ١٣٢٠ و پیش از آن کند؛ حوادثی مانند شکست مشـروطه ، اسـتبداد و خودکـامگی رضاخان ، سرخوردگی روشنفکران ، جنگ جهانی دوم و ورود متفقـین بـه ایـران ـ کـه بـه برکناری و تبعید رضاخان انجامید ـ و نابسامانی های اجتماعی آن زمان و..."