چکیده:
برقراري امنيت اجتماعي به دست نظام هاي سياسي موجب آرامش رواني، رضايت مندي، و مطلوبيت زندگي مردم و تداوم قدرت و حيات سياسي زمام داران مي شود. زمام داران با جلوگيري از چالش هاي ضدِ امنيتي، به شيوه هاي گوناگون، امنيت حوزه حاكميتي خود را تامين مي كردند. حكومت قاجار نيز با عوامل برهم زننده نظم و امنيت روبه رو بود كه موجوديت آن را به چالش مي كشيد و بايد در برابر اين بحران ها اقداماتي انجام دهند تا حاكميت خويش را تداوم بخشند. اما، تدابير به دليل گستردگي قلمرو، ساختار سياسي، كانون هاي بحران داخلي و پيچيدگي اوضاع بر اثر حضور قدرت هاي فرامنطقه اي، از عهده امنيت پايدار و نهادينه برنيامدند. در اين بررسي كه از نوع پژوهش تاريخي است بر اساس منابع و به شيوه توصيفي ـ تحليلي، برخي از عوامل موثر در بروز ناامني اجتماعي در دوره قاجاريه، از آغاز تا پايان سلطنت ناصرالدين شاه بررسي و اقدامات قاجارها براي برقراري امنيت و مقابله با ناامني تحليل مي شود. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد كه اقدامات تاميني قاجارها بيش تر متكي بر اعزام قشون براي سركوب شورش ها، به كارگيري نيروهاي امنيتي سنتي، و به كار بستن مجازات هاي خشن نسبت به عوامل انساني ناامني بود كه به سبب كارساز نبودن و ايجاد نكردن بسترهاي تقويت كننده امنيت پايدار، پديده ناامني اجتماعي امري متداول بود.
Establishment of social peace and security by political systems brings aboutserenity and peace of mind, satisfaction, security and wellbeing for the public, and continuation of political power for the rulers. Depending on circumstances and their capabilities, rulers have always tried to prevent anti-security challenges and ensure the security in their domains through different measures. Qajar dynasty was no exception either. Qajar governments, during their reign, encountered factors which disrupted their security and order and challenged their status. Their reactions to crises consisted of measures taken to reduce unrest and disorder. Despite their tight security measures; however, they failed to establish a durable peace and order for different reasons including the vastness of their territory, the nature of their political structure, presence of internal crises, and complexity of conditions resulting from the presence of foreign powers.Based on historical and itinerary sources, and in a descriptive analytical manner, the present historical study focuses on some factors which had a role in social unrests during the reign of Nasser-al-din Shah from beginning to the end, and the measures taken by Qajars to establish peace and order. Findings show that the security measures taken by Qajars were mostly based on sending troops to suppress riots, employment of traditional security forces, and imposition of violent punishmentson human agents of the unrest. Given lack of foundations for durable security and inappropriateness of taken actions, social unrest was a recurrent phenomenon during the reign of Qajars.
خلاصه ماشینی:
برخـی از ایـن اقـدامات عبـارت انـد از: تعمیرات دروازه های صدمه دیدة زنجان در شورش بابیان ، تعمیر بروج و بارة شـهر کرمـان ، تعمیر ارگ و ابنیة دیوانی مشهد مقدس ، تعمیر ارگ بم و روئین دز نهاونـد، تعمیـر بـروج و بدنة ارگ و شهر در دارالخلافة تهران ، تعمیر دیوار حصار بوشهر به سمت دریا، تعمیر میدان توپ خانه و نقاره خانة کرمانشاه ، احداث قلعة ناصـرآباد در مازنـدران و حفـر خنـدق آن و خندق فرح آباد و نهر زاغ مرز و تجدید خندق حسین آباد، بنای قورخانة بـزرگ در شـیراز، تجدید عمارات دیوانی و توپ خانه و قورخانة استرآباد، تعمیر کاروان سرای شاه در سـاری ، تعمیر سد پل دلاک و خود پل و کاروان سـرای آن در قـم ، تأسـیس میزانـی بـزرگ شـامل انبارهای وسیع در تبریز، بازسازی عمارات و تجدید ابنیة دولتـی شـیراز کـه بـر اثـر زلزلـه تخریب شده بودند، تجدید و بازسازی ابنیة قورخانه و توپ خانة محمره (خرمشهر)، بنـای تعدادی رباط و حمام و کـاروان سـرای معتبـر در کرمـان ، تجدیـد و مرمـت و تأسـیس و عمارت رباطات مسیر راه کرمان ، بنای انبار در بندر مشهدسر برای حفظ اموال و کالاهـای وارده از دریای خزر به خاک مازندران ، مرمت ارگ شهر سبزوار، احداث ربـاط زعفرانـی در راه مشهد، احداث و بنای مهمان خانه و آب انبار و یخچال و چاپارخانه در جنب ربـاط زعفرانی ، تجدید کاروان سرای واقع در نزدیکـی پـل قراسـو محـل عبـور زائـرین عتبـات عالیات در عراق عرب ، احداث مهمان خانه های راه شوسة قم ، تعمیر قورخانة کلات ، حفـر خندق عمیق دور شهر بجنورد، و عمارت کاروان سرایی معتبـر در بـین راه خوزسـتان بـه خرم آباد (اعتمادالسلطنه ، ١٣٦٣: ١/ ٨٢-١٢٥).