چکیده:
زبان یک قوم ممکن است توسط عوامل پشتیبان کنندۀ مختلفی چون قدرت نظامی و سلطۀ دراز مدت سیاسی و یا نفوذ گسترده فرهنگی در قلمرویی خارج از مرزهای نژادی آن قوم رواج یابد. زبان فارسی نیز از آن رو که دربردارندۀ ارزشهای فاخرِ انسانیِ یک فرهنگ و هویّتی ممتاز است، در گذر تاریخ، زبانِ علوم و فنون و وابستگی و نژادها و اقوام مختلف، در گسترهای منحصر به فرد از چین تا بالکان و نیز در هند و آسیای صغیر، رواج چشمگیری داشتهاست. اینکه کدام عامل در گسترش نفوذ زبان فارسی و نیز افول آن در حوزۀ جغرافیایی مورد نظر بهعنوان عاملی هویّتی مدخلیّت داشته، پرسشی است که این پژوهش میکوشد تا به روش توصیفی- تحلیلی به تبین آن بپردازد. یافتههای پژوهش حاضر ناظر بر این است که عنایتِ سلاطین عثمانی به زبان فارسی و شاعران پارسیگوی، نفوذ فرقههای صوفیه- بهویژه مولویه- مهاجرت صنعتگران و بازرگانان از جمله عوامل نشر ادبفارسی و در نقطه مقابل، عصر تنظیمات، ملیگراییترکی یا «پانترکیسم» و جنبش ترکان جوان به رهبری افرادی همچون شناسی، ضیاءپاشا و نامقکمال، به تقلید از سبکهای غربی، از عوامل افولِ زبان فارسی در قلمرو عثمانی بودهاند
خلاصه ماشینی:
پیشینه پژوهش تاریخ و کیفیت نفوذ و رواج زبان فارسی در مناطق و دولت های دیگر، به ویژه در آسیای صغیر و امپراتوری عثمانی تاکنون موضوع بحث و پژوهش محققینی از جمله یعقوب آژند در ادبیات نوین ترکیه (١٣٦٤)، رضا خسروشاهی در شعر و ادب فارسی در آسیای صغیر (١٣٥٠)، محمدامین ریاحی در شعر و ادب فارسی در آسیای صغیر (١٣٦٩)، سید کاظم روحانی در جریان های فکری و فرهنگی در امپراتوری عثمانی (١٣٦٥)، عبدالکریم گلشنی در فرهنگ ایران در قلمرو ترکان (١٣٥٤) و ک.
کی کریم در جریان های ادبیات نوین ترکیه (١٣٦٣) بوده است ، اما اکثرا به صورت پراکنده و گاه بدون استناد، به عوامل رشد و افول زبان فارسی در امپراتوری عثمانی اشاره داشته اند.
آنان به سرودن شعر فارسی و یا ترجمۀ آثار ادب فارسی به ترکی، تألیف و یا نسخه برداری از کتاب ها میپرداختند، چنانچه «شیخ عبدالله شبستری» که در ٩٢٦ق به استانبول رفته و مورد اکرام سلطان سلیم اول قرار گرفته بود، مثنوی «شمع و پروانه » را به نام سلیم به نظم درآورد (مفتاح ، ١٣٧٤: ٣١٤و٢٩٥)؛ بنابراین میتوان بیان داشت که هنرمندان و ادیبان علاوه بر این که عاملی در گسترش واژه های هنری در آسیای صغیر بودند، جذابیت آثار هنری آنان نیز در جذب عموم مردم و علاقه مند شدن هنرمندان آن دیار به زبان فارسی تأثیر بسزایی داشت .